erfgoedobject

Schans van Plokrooi

landschappelijk element
ID
303083
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/303083

Juridische gevolgen

Beschrijving

In de vallei van de Abeek in Meeuwen-Gruitrode ligt de schans van Plokrooi, een hoekig, door een gracht omgeven stuk grond. Het water in de grachten wordt door de Abeek op peil gehouden. In de beekvallei overwogen traditioneel zeer natte hooilanden met houtkanten, een geschikte omgeving voor de inplanting van een schans omdat het terrein moeilijk doordringbaar was.

Dergelijke constructies worden ook vluchtschans of boerenschans genoemd, omdat ze in periodes van troebelen in het verleden een veilig toevluchtsoord boden aan families in kleine gehuchten op het platteland. In Limburg komen dergelijke schansen vaker voor, zowel in Belgisch als Nederlands Limburg. Hun oprichting wordt meestal geassocieerd met de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) of met de Spaans-Franse oorlogen die daar op volgden (1649-55, 1665-68), toen rondtrekkende troepen de streek onveilig maakte. Het toenmalige prinsbisdom Luik waartoe het graafschap Loon behoorde, streefde neutraliteit in het conflict na, maar daardoor werd het een passagegebied voor militairen van allerlei slag. Vooral de Lotharingse troepen hadden een hele slechte reputatie van plunderingen, inkwartieringen en opeisingen bij de burgerbevolking. Tegen die strooptochten organiseerden verschillende, kleine plattelandsgemeenschappen hun eigen veiligheid. Als er gevaar dreigde, trokken ze zich terug in hun verschansing in een dicht begroeid deel van een beekvallei die doorgaans goed aan het zicht was onttrokken.

In die context ontstond ook de schans van Plokrooi. De oudste, ons bekende schriftelijke vermelding van de schans dateert van 1726 (Rijksarchief Hasselt): de inwoners van Plokrooi “s’en sont servis d’azile ... comme par une voye couverte entre les hayes des heritages circonvoisins se pouvoir retirer avec leur betail et meubles en tems de guerre et des courses militaires à une forteresse villageoise batie au bout d’iceluy” (Rijksarchief Hasselt). Er is een oudere vermelding uit 1675 (Hansay 1931, 218) van een schans in Meeuwen, maar die slaat waarschijnlijk op de schans van het gehucht Bernheide in Meeuwen. Het gehucht Plokrooi behoorde tot Wijshagen, dat pas in 1970 met Meeuwen fuseerde.

Het trapeziumvormige terrein was omgeven door een gracht, met daarrond oorspronkelijk een wal van opgeworpen aarde, versterkt met palen, vlechtwerk en een poort met ophaalbrug (Geerkens 1984, 21). Het binnengedeelte was ingedeeld in kleine percelen, al dan niet van kleine schanshuisjes voorzien. Goed verscholen achter een dichte houtkant, onzichtbaar voor voorbijtrekkende plunderende troepen, lag een perceel van ruim 1 ha waarop de bewoners van Plokrooi zich in oorlogstijd konden terugtrekken (Vliegen 2011, 61). Er was plaats voor een achttal gezinnen, wat voor het toenmalige gehucht Plokrooi toereikend moet zijn geweest. Op het digitale terreinmodel zijn de contouren van het perceel nog zichtbaar in het microreliëf. Van de wal zijn er geen sporen meer, maar de grachten aan twee zijden van het schanslichaam zijn nog zichtbaar. Op het terrein zelf is de schans moeilijker te herkennen, omdat hij door een hek afgesloten ligt van de straat, te midden een omgeving van weekendhuisjes en vijvers. Nog altijd ligt de toegang langs de Schansdijk, één van de weinige wegen die de vallei van de Abeek doorkruist.

  • Kaart uit procesdossier 1726, privécollectie Vreys
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Gereduceerde Kadasterkaart van België, Dépôt de la Guerre, uitgegeven in 1845-1855, schaal 1:20.000.
  • Rijksarchief Hasselt, Oud Gemeentearchief Wijshagen (T 2514), nr. 5: Procesdossier tussen Meeuwen en Wijshagen (1726) .
  • BAAS H., MOBACH A. & RENES H. 2005: Leestekens van het landschap. 188 landschapselementen in kort bestek, Utrecht. Digitaal beschikbaar via https://www.leestekensvanhetlandschap.nl/schans
  • EERDEKENS T. 2010: Boerenschansen in Belgisch-Limburg van einde 16de tot einde 18de eeuw: inventarisatie, veralgemenende historische analyse, en evaluatie van huidige bewaringstoestand, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven.
  • GEERKENS G. 1984: Meeuwen: 6 december 1648 St.-Niclaesdag, Meeuwen.
  • HANSAY A. 1931: Documents inédits concernant la mise en défense des campagnes lossaines à l’époque moderne", Bulletin de la Commission Royale d’Histoire de Belgique, 95, p. 218.
  • VLIEGEN M. 2011: Wel en wee van de Donderslaghoeve te Wijshagen in de Limburgse Kempen (1209-1968), Opglabbeek.
  • WASSINK J. & NOUWEN W. 2008: Boerenschansen: verscholen voor staatsen en Spanjaarden, Weert.
  • ROBBEN M. s.d.: (Boeren-)schansen [online], http://www.graafschaploon.be/schansen-een-volks-verdedigingsmiddel (geraadpleegd op 27 juni 2016).

Auteurs: Verboven, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is deel van
    Heide, vennen en bovenloop van de Abeek


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Schans van Plokrooi [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/303083 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.