erfgoedobject

Vijvercomplex op de bovenloop van de Munsterbeek

landschappelijk element
ID
302905
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/302905

Beschrijving

Vier vijvers op de bovenloop van de Munsterbeek, die deel uitmaakten van een groter vijvercomplex van acht aaneengeschakelde waterplassen. Gevoed door uittredend kwelwater op de zuidwestelijke rand van het Kempisch plateau, terwijl de Munsterbeek het vijverwater afvoert.

De topografische kaarten van Vandermaelen en van 1872 tonen aan dat de zogenaamde Zwarteput bronnen op de rand van het Kempisch plateau het water voor de vijvers leverden. Het afstromende water werd tegen gehouden door dijkjes en via zouwen naar de vijvers geleid. Stroomafwaarts liep het water in de Munsterbeek. Vier van de vijvers bestaan nog en de dijkjes met zouwen zijn nog zichtbaar in de loop van paden of greppels en in het microreliëf. Hoewel de vijvers in de onmiddellijke omgeving van de Krikaertmolen lagen, behoorden ze waterbouwkundig tot een ander systeem. De molen kreeg zijn watertoevoer rechtstreeks via de Munsterbeek en niet via de bronnen die de vijvers voedden. Op geen enkele manier beïnvloedden ze de werking van de molen.

Vanouds lagen hier bedijkte vijvers of wijers op de flanken van het Kempisch plateau. De oudste schriftelijke vermelding is van het midden van de 17de eeuw. De vijvers maakten deel uit van de gemeenschappelijk gebruikte heide of ze waren geprivatiseerd. Gebruiksrechten vormden wel vaker het onderwerp van een conflict over wie die wijers tot zijn grondbezit mocht rekenen. Zo rees midden 17de eeuw een conflict over vier “wyerkens” met dijken in de Stevoorden (“Steewaert”) in de heide tussen Zutendaal en Gellik, nabij Roelen. Uit de beschrijving blijkt duidelijk dat het om vijvers op de Munsterbeek gaat. De gemeynte Zutendaal spande een proces aan tegen de vermeende privatisering van de wijers door een inwoner uit Roelen. Het processtuk toont aan dat het opstuwen van water tot vijvers in de beekdalen een oud gebruik was.

Begin 19de eeuw was het vijvercomplex deels omgeven door houtkanten, schaapsweiden, heide en bos (Kadasterarchief). Het maakte toen deel uit van de parkaanleg rond het kasteeldomein van Zangerhei.

In de jaren 1930 was het voortbestaan van deze vijvers bedreigd, omdat de site tussen Roelen en Zangerhei door het toenmalige ministerie van Openbare Werken als werf- of gronddepot voor het Albertkanaal was aangewezen. Eén van de vijvers, ‘Grand-Mérode’, waarschijnlijk genoemd naar de adellijke familie de Merode, begin 18de eeuw pandheren van Gellik en Eigenbilzen, werd om zijn pracht en uitstraling geroemd (S.n. 1932).

Huidige bewaartoestand

Van het oorspronkelijke vijvercomplex zijn 4 vijvers overgebleven. De andere zijn omgevormd naar weide of bos. Enkele dijkjes zijn duidelijk aanwezig in het reliëf en/of beplant met houtkanten. De Zwarte put bronnen bestaan niet meer herkenbaar als bron, maar als vijver bij een weekendverblijf. De greppels die het water over de plateaurand naar het vijvercomplex voerden bestaan wel nog. Ze zijn mee opgenomen in de afbakening.

  • Rijksarchief Hasselt, Schepenbank Zutendaal (T 1447), nr. 42: proces tussen de "gemeynte" Zutendaal en Michiel Martens over wijers in de heide(1658-1659).
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Gereduceerde Kadasterkaart van België, Ministerie van Financiën, uitgegeven tussen 1845-1855, schaal 1:20.000.
  • Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven tussen 1846-1854, schaal 1:20.000.
  • Topografische kaarten van België, Krijgsdepot: Eerste editie uitgegeven tussen 1865-1880, schaal 1:20.000. Herziening, Militair Cartografisch Instituut: tweede uitgave, 1880-1884, derde uitgave 1889-1900 en herziening derde uitgave 1900-1930, schaal 1:20.000.
  • Kadasterarchief Limburg, Ministerie van Financiën, Patrimoniumdocumentatie, Primitief kadaster (1834-1844), Sectieplannen en Leggers 208 en 209, Eigenbilzen.
  • S.N. 1932: Gellick-Eygenbilsen-Sutendael (Limbourg). Vallons et étangs. Mesure de conservation, Bulletin des Commissions royales d’Art et d’Archéologie, 71, 79.

Auteurs: Verboven, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is deel van
    Overgangsgebied tussen Kempen en Haspengouw op de zuidwestelijke rand van het Kempisch plateau

  • Is gerelateerd aan
    Kasteelpark Zangerhei


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Vijvercomplex op de bovenloop van de Munsterbeek [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/302905 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.