Cyriel Buysse liet in 1922 een houten windmolentje, type staakmolen met open voet, bouwen ter vervanging van de verdwenen grote staakmolen op de Molenberg of de Warande uit 1592 waar hij zeer aan gehecht was.

Historiek

De molen van Buysse had te Deurle twee voorgangers.

De Coolegemmolen (1547-1583/84)

De heerlijkheid van Nevele had te Deurle, buiten zijn warande, verschillende lenen waarvan de omvangrijkste ‘ter Laecke’ (met 15 bunder) en ‘Roothuyse’ (met 18 bunder) waren. Op één van deze lenen, namelijk ‘ter Laecke’, werd in 1547 een houten korenwindmolen opgericht. Die werd later de molen te Coolegem genoemd, naar de benaming van de plaats waar hij stond. Wat er met de windmolen na 12 maart 1583 gebeurd is, is niet geweten. Volgens een kroniek van Nevele bleef in 1584 enkel nog de molen van Nevele-dorp overeind, terwijl alle andere verbrand waren. Immers, heel de omgeving van Gent was verwoest bij de heroveringstocht van de Spanjaarden onder Alexander Farnese van onze gewesten en meer bepaald van de stad Gent. Hele dorpen waren platgebrand en ontvolkt. Mogelijk werd de Coolegemmolen tijdens deze oorlogen verwoest.

De grote staakmolen op de Molenberg of de Warande (1592-1918)

In 1592 was er een nieuwe windmolen gebouwd nabij het huis van Joost van Oost (forestier), de pachter van de warande, achter de kerk van Deurle op de huidige ‘Molenberg’. Deze molen is er gekomen in opvolging van de iets verder gelegen Coolegemmolen, die waarschijnlijk in 1583 of 1584 verwoest werd. In 1911 werd het domein ‘De Molenberg’ verkocht aan letterkundige Cyriel Buysse-Dijserinck uit Afsnee, die er zijn houten palenhuis bouwde, maar de molen - als gebouw - was daar niet in begrepen. De molen van Deurle werd opgeblazen door vier Duitsers uit Bremen op 2 november 1918 's morgens om 5 uur, slechts enkele dagen voor de wapenstilstand. Cyriel Buysse heeft deze vernieling erg betreurd.

De huidige windmolen (1922)

Met de vergoeding die als oorlogsschade verkregen werd, liet Cyriel Buysse in 1922 op bijna dezelfde plaats een kleinere windmolen oprichten. Het werd een staakmolen op halve grootte, die aanvankelijk twee functies had: het malen van graan en het oppompen van water, om het palenhuis van water te voorzien. Nadat zoon René Buysse-Nerinckx de Molenberg met de molen in 1932 erfde, geraakte het molentje in onbruik. Hij verwijderde het palenhuis in 1939 en bouwde op dezelfde plaats de nog bestaande villa met rieten dak.

De band van Cyriel Buysse met zijn molen te Deurle

Van zodra men het molentje van Deurle betreedt, bemerkt men het opschrift dat Cyriel Buysse zelf heeft geschilderd op de steenbalk: "De molen van Deurle heeft eeuwen bestaan. De molen van Deurle moet blijven bestaan." Met deze slagzinnen geeft de schrijver de essentie van zijn houding weer: De eeuwenoude, in 1918 vernielde molen - waaraan hij zo verknocht was - werd hem plots ontnomen en moest er op de één of andere manier weer komen om te kunnen "blijven bestaan". De schrijver liet inderdaad een nieuwe bouwen, weliswaar slechts op halve grootte. Maar de vroegere molenaar kon de draad weer opnemen: het molentje werd uitgerust met een koppel maalstenen (dat nog steeds aanwezig is) en kon effectief malen en water oppompen.

Cyriel Buysse liet in zijn oeuvre vaak zijn genegenheid voor de Deurlemolen blijken. In minstens tien werken maakt hij melding van de molen en de Molenberg. De band was dus zeer hecht, zelfs op zijn wapenschild staan molenwieken en een pen afgebeeld. Het nog bestaand molentje dat Buysse liet bouwen is een materieel relict van deze band.

In 2001 werd het molentje beschermd als monument en in de zomer van 2004 werd het gedemonteerd door molenbouwer Wieme uit Deinze, in afwachting van de restauratie.

Beschrijving en waardering

Het molentje van Cyriel Buysse is gelegen aan de Muldersdreef te Deurle achter de villa (1939) bewoond door mevrouw N. Buysse, op de zogenaamde Molenberg, een oude duinenrug. De Molenberg die tot de vroegere Warande van de Heren van Nevele behoorde, bevindt zich vlak achter de kerk van Deurle. Er loopt een klein voetpad van de Dorpsstraat, langs de muur van het kerkhof, naar de Molenberg toe, nu het C. Buyssepad. Het gaat hier om het hoogste punt van het dorp (18 meter) dat deel uitmaakt van een aantal beboste heuvelruggen tot aan de Leie.

Het molentje is een staakmolen op halve grootte, natuurgetrouw en functioneel gemaakt om graan te malen en water te pompen. De relatief vrij hoge mansardekap is bedekt met dakleer, ook de windweeg is bedekt met dakleer en versierd met baard onderaan. De kruisplaten zijn verankerd aan de teerlingen: met verticale stangen aan de binnenkant van de schoren. De buitentrap telt 12 treden en is vastgehecht aan het balkon. De staart loopt doorheen de buitentrap en er zijn papen en loopschoren. Er is geen kruiwerk aan dit molentje, omdat het molentje op de wind werd geduwd. Er is een doorboorde staak en kruisplaten, met doorgaande ijzeren spil die onder de staak een conisch ijzeren kamwieltje heeft voor de aandrijving van de (verdwenen) waterpomp. Er was een zeshoekige waterbak op de grond onder de molen. De steenbalk heeft geen brasem. Het verdwenen houten pestelgevlucht had 20 scheden per wiek en er waren rode molenzeilen. Het enige aswiel, het vangwiel, bezit stroparmen. Verder is er een ijzeren hoepelvang zonder vangschoot, met vanghaak aan de rechterdaklijst, en een sterrewiel met 12 houten kammen en ijzeren beslag rondom. Een klein koppel molenstenen bevindt zich op een houten platform rechts achteraan in de meelzolder. Ten slotte is er ook een lichtmechanisme met ezel en pasbalk en met een lichtvlegel in de dwarsrichting van het molenkot.

De molen heeft een historische en industrieel-archeologische waarde als zeldzaam voorbeeld van een houten windmolen (staakmolen) die op halve grootte en op typologisch realistische wijze in 1922 als graan- en pompgemaal werd opgericht ter vervanging van een oudere in 1592 op ongeveer dezelfde plaats opgerichte staakmolen die in 1918 – tijdens de laatste dagen van de Eerste Wereldoorlog - vernield werd. Deze molen werd gebouwd in opdracht van de bekende Vlaamse auteur Cyriel Buysse ter vervanging van de voor hem emotioneel belangrijke oude molen die dan ook geregeld het voorwerp uitmaakte van zijn literaire teksten. Deze molen bezit naast zijn afmetingen op halve schaal, ook nog volgende specifieke kenmerken: de doorboorde staak en de doorgaande ijzeren spil met het gietijzeren conische kamwieltje onderaan voor de aandrijving van de verdwenen waterpomp, de aanwezigheid van een steenkoppel op een houten platform achteraan rechts op de meelzolder, met graan- en meelbak en de lichtvlegel in de dwarsrichting van het molenkot, de door C. Buysse op de steenbalk geschilderde tekst: 'De molen van Deurle heeft eeuwen bestaan/de molen van Deurle moet blijven bestaan'. De gemetste teerling van de staakmolen uit 1592 is het enige restant dat als materiële getuige nog verwijst naar het bestaan van deze molen.