erfgoedobject

Spoorwegwerkplaats Atelier Central de Réparation

bouwkundig element
ID
26447
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/26447

Juridische gevolgen

Beschrijving

Centrale werkplaats van de N.M.B.S., bijgenaamd "het Arsenaal". Oudste Vlaamse spoorwegwerkplaats, opgericht in 1881 en in gebruik genomen in 1884. Dit aanvankelijk zogenaamd "Atelier Central de Réparation" stond in voor de herstelling van stoomlocomotieven en goederenwagens. Sinds 1926 beheerd door de in datzelfde jaar opgerichte N.M.B.S. De huidige opdracht van de centrale werkplaats Gentbrugge bestaat voornamelijk in:

  • het periodiek volledig nazicht met het bijhorend herstellingswerk en toevallige zware herstellingswerken aan verscheidene types van goederenwagens; soms de bouw van nieuwe wagens;
  • de herstelling en fabricatie van alle wagenwisselstukken en allerhande spoorwegmaterieel;
  • de bevoorrading en het opslaan van wisselstukken, gereedschap, grondstoffen waaronder hout en olie.

Gesitueerd op een rechthoekig terrein van ruim 12 hectare ten oosten van de ringspoorlijn Gent Sint-Pieters-Antwerpen en Eeklo ten noorden begrensd door de Brusselsesteenweg, ten oosten door de Jules de Saint Genoisstraat, ten zuiden door de Heidestraat. Beschikt over een uitgebreide spoorwegbundel die tevens voor een verbinding zorgt met de goederenstations van Merelbeke en Gent-Zeehaven.

Oorspronkelijke bouwplannen opgemaakt in 1881 door architect Stasino. Rechthoekig bakstenen bureelgebouw (tegenover de toegang) van één verdieping en twaalf traveeën lang, onder zadeldak (kunstleien, nok loodrecht op de straat) aanleunend bij de neotraditionele bouwstijl. Op voor- en achtertrapgevel tweemaal gedateerd 1881 door middel van klimmende muurankers. Oorspronkelijk dezelfde voor- en achtergevel van drie traveeën met dubbelhuisopstand. Begrenzende hoeklisenen lopen getrapt op in de geveltop. Verwerking van arduin voor de omlopende plint, de doorgetrokken vensterlekdrempels, de hoekstenen, de schouderstukken en dekplaten van de geveltoptreden. Steekboogvormige muuropeningen met bewaarde houten raamverdelingen. Twee lisenen groeperen de vensters der lijstgevels telkens per vier. Trapgevels met gekoppelde zoldervensters, gewijzigd in de achtergevel en onder een laadhaak met zadelkapje. Het topstuk van de achtergevel vertoont nog zijn smeedijzeren bekroning.

De eigenlijke werkplaatsgebouwen werden oorspronkelijk volgens eenzelfde bouwconcept opgetrokken. Het gaat om verscheidene rechthoekige bakstenen gebouwen van één verdieping en van verschillende afmetingen, onder raekem- en/of zadeldaken, heden met pannen of golfplaten. Volgens de oorspronkelijke bouwplannen waren Polonceauspanten voorzien; voor grote ruimten werd de dakconstructie tevens gedragen door I-liggers op gietijzeren kolommen. Sommige dakconstructies werden echter reeds compleet vernieuwd (bijvoorbeeld in de eerste afdeling). Lijstgevels met regelmatige travee-indeling op sokkel van ruw gekapte arduinen steenblokken in regelmatig verband. Brede markerende hoeklisenen met rechthoekig spaarveld. Toepassing van hoek- en middenrisalieten tussen lisenen en onder gedrukte tuitgeveltop met ingeschreven rondboogvormig spaarveld. Ruime rondboogpoorten en ook industriele rondboogvensters met ijzeren roedeverdeling, ingeschreven in rondboogvormige spaarvelden; booglijsten op doorgetrokken arduinen imposten. Gevelaflijning door houten gootlijst, al dan niet op consoles, of door een brede blinde bakstenen attiek met arduinen cordons, waarachter de dakconstructie dikwijls schuilgaat.

Deze opgesomde bouwkarakteristieken bleven in meer of mindere mate behouden voor:

  • de eerste afdeling, oorspronkelijk montage-atelier voor locomotieven, gelegen aan de noordelijke kant van het terrein, parallel met de Brusselsesteenweg. Brede werf van zesentwintig traveeën lang met verscheidene aanbouwsels in aanverwante stijl, later verlengd in oostelijke richting.
  • de tweede afdeling, oorspronkelijk herstellingsatelier van de wagens, gelegen in de zuidoosthoek, parallel met de Jules de Saint Genoisstraat. Zesentwintig traveeën lang en oorspronkelijk achttien traveeën breed: enkel het zuidoostelijke gedeelte met smidse en draaierij van drie traveeën breed is nog authentiek; de rest van de tweede afdeling (fabricatiewerf, opstelwerf met overladers) werd geheel nieuw opgebouwd en vergroot. De gevel uitziend op de Jules de Saint Genoisstraat (zesentwintig traveeën) onderging slechts heel geringe wijzigingen en weerspiegelt goed het oorspronkelijke uitzicht van de werkplaats. Het centraal middenrisaliet van drie traveeën vertoont een gedrukte tuitgeveltop met centraal rond radvenster. De originele Polonceauspanten van de achterliggende raekemdaken van smidse en draaierij bleven bewaard.
  • de wieldraaierij en het magazijn 44 zijn kleinere rechthoekige gebouwen. Korte met attiek verhoogde voor- en achterlijstgevel met brede rondboogpoort onder de centrale tuitgeveltop, doch voorts met getoogde vensters welke nu deels gedicht of vervangen zijn door andere muuropeningen. In de wieldraaierij, oorspronkelijk "Magasin de Réception", zitten nog de oorspronkelijke Polonceauspanten, evenals de ijzeren liggers op gietijzeren zuiltjes.

De bouwtrant van het later toegevoegde oliemagazijn (circa 1900?) gelegen aan de westkant, parallel met de Oefenpleinstraat, wijkt enigszins af van de voorgaande gebouwen. Twaalf traveeën lang, rechthoekig bakstenen gebouw, onder zadeldak (leien). Verankerde lijstgevels geritmeerd door pseudo-pilasters, op sokkel belijnd door twee arduinen platte banden. Getraliede, getoogde vensters van een haast vierkant formaat met arduinen lekdrempels. Voorpuntgevel met muuropeningen ingeschreven in drie steekboogvormige spaarvelden. Dakconstructie met ijzeren kapbenen en Polonceauspanten; keldertrap met authentieke ijzeren leuning.

Naast het uitgebreid spoornet ter plaatse voor het aanvoeren van wagens en materialen, behoort het volgende eveneens tot de bijzondere technische uitrusting van de centrale werkplaats:

  • in de eerste afdeling, drie portaalkranen (heftoestellen voor wagenonderdelen) op rails en volledig werkend op mankracht via raderwielen; twee daterend van 1912 geleverd door "Constructions et Chaudronneries d'Amans" (voor vier ton) en één met opschrift "Le Titan Hoboken", van 1922 (voor vijf ton).
  • draaischijf voor het rangeren der wagens naast de derde afdeling.
  • weegbrug en overladers aan de tweede afdeling.
  • bij het complex horen ook een kleine ronde watertoren en een bloemisterij met serres, beide gelegen vlakbij de Jules de Saint Genoisstraat.

De overige gebouwen zijn ofwel grondig aangepast (de prototypedienst) of werden door nieuwe gebouwen vervangen (onder meer de houtloods, de schilderswerf, de schrijnwerkerij). Totaal verdwenen gebouwen: de monumentale toegangspoort van de centrale werkplaats met bijhorende conciërgewoning en refter, het oude stationsgebouw van het gesupprimeerde station Gentbrugge-Zuid, de latere voetgangerspasserelle over de spoorweg aan de steenweg.

  • S.N. 1976: De centrale werkplaats Gentbrugge nodigt u uit, Brussel.

Bron: BOGAERT C., LANCLUS K. & VERBEECK M. 1982: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Gent, Fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 4nd, Brussel - Gent.
Auteurs: Bogaert, Chris; Lanclus, Kathleen; Verbeeck, Mieke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

De aanname in de inventaristekst van 1983 dat deze spoorwegwerkplaats de oudste in Vlaanderen is, klopt niet. Er zijn immers oudere spoorwegwerkplaatsen in Mechelen (1836) en Leuven (1863).

  • Informatie verkregen van A. Cresens (mei 2021).
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Waarnemingen


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Spoorwegwerkplaats Atelier Central de Réparation [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/26447 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.