erfgoedobject

Monument voor de gesneuvelden

bouwkundig element
ID
214682
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/214682

Juridische gevolgen

Beschrijving

Het gedenkteken voor de gesneuvelden op de Veltwijcklaan in Ekeren werd in 1930 opgericht op initiatief van het gemeentebestuur, dat voor het ontwerp de Borgerhoutse beeldhouwer Baggen koos.

Alfons Lambert (Albert) Baggen (1862-1937) is een uit Nederland afkomstige en in Borgerhout wonende beeldhouwer. Het monument in Ekeren is representatief voor zijn oeuvre, dat voor een belangrijk deel uit gedenktekens bestaat. Het is tevens representatief voor de laatste periode van zijn carrière waarin hij evolueerde naar een versoberde en minder klassieke stijl, geïnspireerd op de art deco. De koperen beeldengroep is vervaardigd door de Brusselse gieterij Lesetre et Cie, dat tijdens het interbellum gedenktekens realiseerde. De koperen lantaarns zijn wellicht ook door deze firma gerealiseerd.

Historiek

Op 24 september 1914 valt het Duitse leger de Antwerpse vestingen aan. Na de eerste gevechten slaan veel inwoners van het gebied, ook van Ekeren, op de vlucht naar Nederland. In de nacht van 7 op 8 oktober wordt de stad Antwerpen zwaar beschoten; Ekeren blijft echter gespaard van beschietingen. Op 10 oktober 1914 eindigen met de val van Antwerpen de militaire operaties in Ekeren. De oorlog verplaatst zich naar de Westhoek. Jarenlang wordt Ekeren bezet, wat een emotionele en financiële ramp is voor de gemeente. Op 11 november 1918 volgt de wapenstilstand.

Meteen na de oorlog ontstaat in heel België de nood de slachtoffers die vielen tijdens de oorlog te herdenken. In augustus 1919 vinden over het hele land herdenkingsfeesten plaats, soldatenfeesten genoemd. Zo ook in Ekeren, met festiviteiten op 10 en 11 augustus 1919. In Ekeren worden in totaal vier oorlogsmonumenten opgericht. Een eerste vinden we terug in het portaal van het huidige politiekantoor, het eclectische landhuis Hof Mertens op de Veltwijcklaan 1. In hetzelfde jaar kreeg de Oudstrijdersbond van Ekeren-Donk een toelage voor de plaatsing van een gedenksteen bij hun parochiekerk Heilig Hart, gelegen op het grondgebied van Brasschaat. Een derde gedenksteen vinden we op het de Van de Weyngaertplein in Sint-Mariaburg.

In 1929 beslist de gemeenteraad om een vierde, groot monument voor de gesneuvelden op te richten in het centrum van Ekeren. De gemeente kiest ervoor dit te koppelen aan de toewijding van de parochie en de gemeente aan het Heilig Hart. Op 29 mei 1929 krijgt de Borgerhoutse beeldhouwer Alfons Lambert (Albert) Baggen de opdracht voorstellen in te dienen waarin een stervende soldaat in de armen van het Heilig Hart het centrale motief vormen. De keuze voor het thema van het Heilig Hart van Christus voor het oorlogsmonument in Ekeren is niet toevallig. In de jaren 1920 vinden we in Vlaanderen tientallen Heilig Hartbeelden terug met op de sokkel plaquettes ter herdenking van de oorlogsslachtoffer van 1914-1918. Vaak werden daar later de namen van de gesneuvelden van de Tweede Wereldoorlog aan toegevoegd; zo ook in Ekeren. In zeldzame gevallen geeft men de beeldhouwer de opdracht verder te gaan dan de standaard vormgeving van het Heilig Hart met een solitaire, zegenende Christus. Het monument in Ekeren is hiervan een zeer goed voorbeeld.

De keuze van de gemeente Ekeren om het oorlogsmonument te combineren met een Heilig Hart wordt niet onverdeeld positief onthaald. De Ekerse Afdeling van de Nationale Strijdersbond van België (N.S.B.) uit zijn ongenoegen in een schrijven van 14 mei 1930. De N.S.B. wil uitgesproken pluralistisch zijn, “buiten alle politieke, taal en godsdienstige strekking”, en betreurt daarom de keuze voor een katholiek en volgens hen daardoor ook politiek geïnspireerd ontwerp.

De inhuldiging van het monument voor de gesneuvelden vond plaats op 10 augustus 1930, als deel van de “Eeuwfeesten der Belgische Onafhankelijkheid”. Bij de onthulling werden de namen van de 57 gesneuvelden afgeroepen. Burgemeester J. De Weerdt hield een redevoering, die ook dieper inging op de keuze voor de afbeelding van het Heilig Hart bij dit oorlogsmonument: “Dit is geen oorlogsmonument (...), maar een monument waarover neerkomt eene straal van toekomende verrijzenis, met de troostvolle belofte der toekomstige onsterfelijkheid”. Na een vlaggen- en bloemenhulde aan de gesneuvelden, vond op dezelfde plaats de Hulde aan het Heilig Hart plaats, een godsdienstige plechtigheid geleid door Monseigneur De Wachter. Daarbij werd de gemeente toegewijd aan het Heilig Hart.

Nog elk jaar wordt bij de oorlogsmonumenten in Ekeren een herdenkingsplechtigheid gehouden op 11 november.

Beschrijving

De monumentale hardstenen sokkel, het beeld en de lantaarns werden ontworpen in een sobere, maar overtuigende en evenwichtige art-decostijl. Behalve deze homogeniteit in stijl, zijn ook de verhoudingen tussen sokkel en beeld evenwichtig en esthetisch: sokkel en beeld vormen een geslaagd ensemble.

Het monument voor de gesneuvelden bevindt zich in de dorpskern van Ekeren, aan het begin van de Veltwijcklaan. Het gemeentebestuur besliste in 1929 het monument te plaatsen op een perceel ten westen van het Hof Mertens, het toen net verlaten gemeentehuis, dat vanaf 1930 in gebruik zou genomen worden als vredegerecht en momenteel in gebruik is als politiekantoor. Het monument kijkt uit op het oostkoor van de parochiekerk Sint-Lambertus. Het gemeentebestuur koos hiermee voor een zeer centrale en zichtbare plaats in Ekeren, tussen twee openbare gebouwen in de dorpskern. Daarenboven is de Veltwijcklaan een drukke verbindingsweg die het verkeer vanuit Antwerpen via dit punt Ekeren binnen leidt.

Het monument bestaat uit een lage hardstenen plint van zes meter breed. Op de plint, drie verticale hardstenen elementen. Centraal een sokkel met opschrift “HEER GEEF ONS VREDE”, bekroond door opstaand kruis waartegen het bronzen beeld is geplaatst. Op beide hoeken een pijler van 5,25 meter hoog waaraan telkens vier bronzen lantaarns zijn bevestigd.

Tussen centraal kruis en pijlers, hardstenen platen waarop de namen van de 57 gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog zijn weergegeven. Aan weerszijden zijn ze alfabetisch in twee kolommen onder elkaar weergegeven, in verheven drukletters, die met zwarte verf geaccentueerd zijn. Later werden de lijsten onderaan aangevuld met de namen van de gesneuvelden uit de Tweede Wereldoorlog, in hetzelfde lettertype maar in drie kolommen.

Op de centrale hardstenen sokkel, tegen de kruisvormige stèle, een brozen beeldengroep van een staande Christusfiguur in lang gewaad, die met zijn rechterarm een vallende soldaat ondersteunt en in zijn linkerhand diens arm vasthoudt. Het Heilig Hartbeeld bevat de klassieke, voorgeschreven elementen zoals het met stralen omringde hart in reliëf op de borst en een aureool; de Christusfiguur staat op wolken waardoor hij boven de tweede, voorste figuur uitsteekt. De soldaat is kleiner en staat met gebogen knieën ruggelings tegen de Christusfiguur. Zijn uniform bestaat uit legerlaarzen waarin de broekspijpen zitten en een lange jas met riem. De loop en de kolf van zijn geweer zijn te zien aan de voet van de beelden. Op de platte bronzen sokkel staat rechts de signatuur van de kunstenaar A BAGGEN en links de signatuur van de bronsgieterij ED. LESETRE ET CIE FONDEUR BRUXELLES.

De acht koperen lantaarns die aan de zijdelingse sokkels bevestigd zijn, werden vermoedelijk ook door Lesetre geproduceerd. Ze bestaan uit koperen fakkels waarop een bolle lamp is bevestigd; met een arm aan de vier zijden van de pijler bevestigd.

  • Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders, Fonds Staf De Meyer, nummer 18.
  • Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders, Fonds Hendrik Kanora, nummer 118 (Belangrijke gebeurtenissen in Ekeren).
  • KEUKELINCK R. 1998: Ekeren in de schaduw van de Grote Oorlog, Ekeren.

Auteurs: Hooft, Elise
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Monument voor de gesneuvelden [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/214682 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.