De tumulus bevindt zich aan de oostzijde van het Grootbos, het voormalige jachtterrein van de heerlijkheid, en ligt ten noorden van de Romeinse heerbaan tussen Tongeren en Maastricht.

Historiek

Een tumulus is een Romeinse grafheuvel die opgetrokken werd boven het crematiegraf van een vooraanstaand persoon. De overledene werd meestal in een houten kist of in een houten of stenen grafkamer op de bodem van een schacht bijgezet. Vaak werden grafgiften meegegeven in de grafkamer of er bovenop. Tumuli zijn over het algemeen gelegen op plaatsen waar ze vanuit de omgeving goed zichtbaar waren, aan een weg of aan de rand van een villadomein. Ze komen geïsoleerd of in groepjes van twee of drie voor in het landschap, vaak op de grenzen van gemeenten.

De voormalige Civitas Tungrorum telt veruit het grootste aantal tumuli van Vlaanderen. De tumuli zijn statistisch gezien het talrijkst ten noorden van de Samber en Maas. De meeste tumuli zijn echter verdwenen en werden enkel in kaart gebracht door middel van toponymie, opgravingen en luchtfotografie. De meeste tumuli werden opgericht voor een persoon die tot de invloedrijke sociale klasse behoorde. Aangezien bij de meeste grafheuvels slechts één verassing aanwezig is, wordt er van uit gegaan dat slechts één lid van een bepaalde familie op deze manier begraven werd.

Het heropleven van de tumulusbegraving in Haspengouw vond vermoedelijk rond de jaren 70-80 plaats. Het opgeven van deze begravingsvorm in het begin van de 3de eeuw in onder andere Haspengouw werd toegeschreven aan de verzwakking van het Romeinse gezag in de streek langs de Rijn en Donau enerzijds en aan de geleidelijke introductie van de inhumatiebegraving anderzijds.

De meeste tumuli werden vanaf de 13de-14de eeuw aangeduid met het toponiem "Tombe", "Tomballe" of "Tombeken". De kabinetskaart van de Ferraris geeft de tumulus weer met het toponiem "Tombe". De tumulus bevindt zich aan de oostzijde van een loofbos, aan het uiteinde van de dreef die naar het kasteel van Genoelselderen leidt. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) stelt de tumulus op dezelfde manier voor, zij het zonder vermelding van een toponiem.

In 1865 vermeldde J. Habets de aanwezigheid van twee ongeschonden tumuli op het grondgebied van Herderen, zij het zonder de vermelding van een specifieke locatie. Net buiten de dorpskern bevindt zich de Gentombe, dus vermoedelijk verwees de auteur naar deze twee grafheuvels. Een archiefbron uit de tweede helft van de 18de eeuw, geciteerd door onderzoeker G.V. Lux, vermeldt dat "la tombe a été faite l’an 1770", wat er op kan wijzen dat in deze periode nog aarde werd aangebracht op de grafheuvel.

Beschrijving

De tumulus bevindt zicht aan de oostelijke grens van het Grootbos (ten westen van Herderen) en ligt in het verlengde van een dreef die naar het kasteel van Genoelselderen leidt. Het Grootbos was het voormalige jachtterrein van de heerlijkheid en bevindt zich op de steile dalhelling ten oosten van het kasteel. De grafheuvel vormt een zeldzaam, goed bewaard voorbeeld van de tumuli, die verwijzen naar het begrafenisritueel in een welbepaalde periode. Op deze site werd geen archeologisch onderzoek uitgevoerd.

De tumulus ligt vlakbij de grens van Herderen met Genoelselderen en Membruggen, op het uiteinde van het bos, in een overwegend open akkerlandschap, op het hoogste punt van een heuvel. De positie op de heuvel vergrootte de zichtbaarheid.De zuidgrens van de deelgemeente Herderen valt samen met de heerbaan Tongeren-Maastricht.

Op de locatie van deze grafheuvel was tijdens de middeleeuwen mogelijk een motteheuvel aanwezig, ongeveer 3 tot 4 meter hoog, met een doorsnede van minimaal 60 meter aan de voet en omgeven door een circa 3 meter brede, ondiepe gracht.

Aan de voet van de noordelijke zijde van de tumulus bevindt zich een vergraving (circa 46 meter bij 35 meter), mogelijk te interpreteren als een overblijfsel van de graafwerken voor de aanleg van de grafheuvel. De bodem bestaat ter hoogte van de tumulus uit een complex van leem, zware klei en lemige zandgronden (bodemtype A-U-S), omgeven door droge leembodems met textuur B horizont (bodemtype Aba1) en matig droge tot matig natte leembodems met textuur B horizont (bodemtype ADa1). De bodem en topografie waren van groot belang voor de keuze van de locatie van een grafheuvel of grafveld. Deze werden aangelegd op de agrarisch meest geschikte gronden, meer bepaald de goed gedraineerde leembodems op plateau- of hellingsgronden.