erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Amandus met kerkhof

bouwkundig element
ID
1830
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/1830

Juridische gevolgen

Beschrijving

Historiek

Georiënteerde neogotische kerk met ouder koor omgeven door een omhaagd kerkhof. Waarschijnlijk ontstond de parochie Blaasveld op het einde van de 12de eeuw als afhankelijkheid van Heffen (zie zelfde patroonheilige). Een zelfstandige bidplaats werd in 1323 opgericht door Rudolf Pipenoy, heer van Blaasveld. Tijdens de godsdiensttroebelen getroffen door overstromingen en verwoest door de geuzen (1580), werd de kerk in 1631 heropgebouwd door baron Cosmas de Prant en Margaretha de Hornes. Bij de verbouwing van de kerk (1864-1868) naar ontwerp van J. Schadde werd alleen het koor uit de 17de en 18de eeuw geïntegreerd in de vergroting. Zwaar beschadigd in 1914 tijdens de gevechten om het Fort van Breendonk, werd de kerk in 1922 volgens het 19de-eeuws uitzicht gereconstrueerd naar ontwerp van E. Careels.

Beschrijving

Georiënteerde longitudinale kerk met basilicale opstand, westtoren van vier geledingen geflankeerd door halfronde rouwkapel (ten zuiden) en vroegere doopkapel (?, ten noorden), driebeukig schip van vier traveeën, transept van één travee en lager koor met twee rechte traveeën en een vijfzijdige sluiting, rechthoekige bergplaats ten noorden en dito sacristie ten zuiden van het koor.

Baksteenbouw met sporadisch gebruik van natuursteen onder leien bedaking. Markerende steunberen, decoratieve baksteenfriezen, spitsbogige één- of meerlichten. Verder roosvensters en blinde spitsboognissen in vlakke transeptsluitingen en rondboogvensters in het koor. In toren met portaal en doksaal: schouderboogdeur onder spitsbogig bovenlicht met calvarie (glas in lood).

Interieur

Bepleisterd en beschilderd interieur, eertijds met neogotische beschildering; tongewelf in het koor, kruisribgewelven in schip en zijbeuken. Spitsboogarcaden op zuilen met koolbladkapiteel en achtzijdige arduinen sokkel. Koor met lange koorhals en hoger gelegen hoogkoor (zeven treden) waaronder zich de grafkelder van de familie de Prant bevond, volgens F. Donnet mogelijk een rest van een oude krocht.

Mobilair

Schilderijen van de Vlaamse School: Bewening van Jezus (tweede helft 16de eeuw), Aanbidding der herders (eerste helft 17de eeuw), Jezus wordt met doornen gekroond (17de eeuw) en Emmaüsgangers (altaarstuk hoofdaltaar, eerste helft 18de eeuw). Houten beelden: Sint-Anna-ten-Drieën en Jezus aan het Kruis uit de 16de eeuw, Heilige Amandus uit de tweede helft van de 17de eeuw. Barok hoofdaltaar uit de eerste helft van de 18de eeuw; neogotische zijaltaren van circa 1865. 18de-eeuwse, eiken biechtstoelen en koorgestoelte. Arduinen doopvont met jaartal 1543 in het koor. Aan het altaar en de lezenaar bleven twee medaillons van de preekstoel (eerste helft 18de eeuw) bewaard. 17de-eeuwse grafstenen van leden van de familie de Prant met wit en zwart marmer en bekronende wapenschilden links en rechts van de trap naar het hoogkoor. Verder 17de-eeuwse, 18de-eeuwse en 19de-eeuwse grafstenen verspreid in de kerk, onder meer van leden van het geslacht d'Ongnies.

  • Provinciaal Archief Antwerpen, Kerken, Blaasveld, Sint-Amandus.
  • JANSEN J., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie Antwerpen, Kanton Willebroek, Antwerpen, 1975, p. 13-14.
  • MEUL V., Jozef Schadde (1818-1894). Provinciale architect van het arrondissement Mechelen van 1853 tot 1869, Onuitgegeven licentiaatsverhandeling KUL, 1992, p. 205-214.

Bron: KENNES H., PLOMTEUX G. & STEYAERT R. 1995: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kanton Mechelen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 13n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Steyaert, Rita
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Kerkhof

De kerk en het kerkhof van Blaasveld vertellen samen het verhaal van vijf eeuwen begraven in het dorp.

Kerkgraven

In de kerk bleven 17de- en 18de-eeuwse graftekens bewaard. Langs beide zijden van de trap naar het verhoogde koor werden gelijkaardige met witmarmeren schedels, ingelegde letters en wapenschilden versierde grafplaten voor de familie de Prant geplaatst. Rechts de grafplaat voor de eerste baron van Blaasveld Cosmas de Prant (+1650) en zijn echtgenote Margarita de Hornes. Links de grafplaat voor Iohannes de Prant. Vermoedelijk fungeerde de half ondergrondse crypte als grafkelder voor de familie De Prant. Uit 1740 dateert de hardstenen met witmarmer ingelegde grafzerk voor Ferdinand d’Ongnyes.

Kerkhof

Omheen de kerk ligt het driehoekige omhaagde en met bomen in lijnaanplant omzoomde vergroende kerkhof. De aanleg is identiek aan de afbeelding op de Ferrariskaart uit de 18de eeuw. Op dat ogenblik was het kerkhof echter kleiner en werd de driehoekige zone die momenteel het kerkhof vormt gedeeld met een aantal private eigendommen. Dat wordt bevestigd door de Atlas der Buurtwegen uit 1840. Een postkaart met de in 1914 verwoeste kerk toont een met een laag muurtje omheinde kerk en een met gras begroeid kerkhof waarop weinig graftekens staan. Vermoedelijk is de huidige omtrek van het kerkhof ontstaan tijdens het interbellum getuige de topografische kaart van België uit 1939. Het kerkhof is in 2021 nog steeds als begraafplaats in gebruik.

Er bleven tegen en in de kerkmuur enkele grafplaten en graftekens bewaard uit de 19de en vroege 20ste eeuw waaronder vier graftekens van oorlogsslachtoffers uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Ze worden herdacht met kruisvormige en art-decostèles in omheinde graftuinen. Verder is er één grafteken uit 1915, een zerk met een met een immortellenkrans versierde kruisvormige stèle voor schepen P.L. Smedts. In de oostelijke hoek van het kerkhof werd een ereperk voor oud-strijders aangelegd. Ze rusten onder identieke hardstenen stèles, bovenaan met een drielob en voorzien van een porseleinen christushoofd en de foto’s van de overledenen. Aansluitend staat een sober vormgegeven oorlogsmonument, volgens het opschrift opgericht door de nationale oud-strijders bond. Het gedenkteken draagt een kruis en eronder een helm in een krans van eiken- en lauriertakken met een lint samengebonden.

Het overgrote deel van de graftekens op de begraafplaats dateren uit het interbellum en de naoorlogse periode. De begraafplaats illustreert de volledige evolutie van materialen (hardsteen, witte marmer, leisteen, zandsteen en graniet), graftypes (stèles en zerken met stèles), stijlen (art deco en modernisme) en decoratie uit die periode. Opmerkelijk is het grote aandeel van kwalitatief uitgevoerde sculptuur op de graftekens (bijvoorbeeld Frans Desmet +1933, Jan Bernaerts +1961, Leontine Bernarts +1961).

Op de begraafplaats ligt beeldhouwer Herman De Cuyper (1904-1922) begraven. Zijn graf wordt getooid met een beeld van zijn hand in Euvillesteen, voorstellend de verrezen christus. Tevens bleven er verschillende van zijn ontwerpen bewaard op de begraafplaats waardoor een oeuvreoverzicht van zijn funeraire kunst ontstaat dat opgebouwd is uit grafleggingen, treurende figuren, piëta’s, de verrezen christus, enzovoort (bijvoorbeeld Pauwels-Vanbeneden +1954, De Wim +1955, De Wim +1975, Schampaert +1982, Schellekens-Huys +1989, Boon-Wellens).

Tegen het koor hangt een overluifelde calvarie.

  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Topografische  kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1939, schaal 1:20.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Amandus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/1830 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.