erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Walburga

bouwkundig element
ID
16814
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/16814

Juridische gevolgen

Beschrijving

Enig voorbeeld in de kuststreek van een groots opgevat gotisch kerkgebouw met koor en kranskapellen, transept, schip en torens waarvan alleen koorpartij, oostelijke transeptmuur en westelijke torenaanzet tot stand kwamen. Voorts neogotische kerk, gelegen binnen de oudste stadskern op de plaats van de 9de-eeuwse kapel toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, ten oosten van de voormalige grafelijke burcht. Circa 870, overbrenging van de relieken van Sint-Walburga en haar broers; tengevolge een groeiende verering werd Sint-Walburga patroonheilige van de kerk in de 12de eeuw. Reeds in de 11de eeuw was een kapittel van seculiere kanunniken aan de kerk gehecht.

In de 12de eeuw, bouw van ruime romaanse kerk. Circa 1250, afbraak van het romaans koor en aanleg van gotische kerk waarvan koor voltooid begin 14de eeuw en oostelijke transeptmuur opgetrokken in de eerste helft van de 14de eeuw. Brand van 1353 beschadigde voornamelijk de romaanse westelijke bouw. Eind 14de eeuw, poging om de gotische kerk vanaf het westen te voltooien door de aanleg van onafgewerkt gebleven westelijke torenpartij. 1529: bouw van kleine kapittelzaal, thans sacristie, tegen zuidelijke muur van kooromgang. 1715: afbraak van de romaanse kruisingtoren. 1788: bouw van classicistische zuidelijke transeptarm na afbraak van de romaanse. 1799: afschaffing van het kapittel en verkoop van het kerkgebouw voor afbraak; terug aangekocht door de bevolking circa 1800. In 1865- 1874, doortastende herstellingswerken aan koorpartij onder leiding van architect P. Croquison (Kortrijk): herstelling van koorbekapping en nieuwe leien bedaking (1865); gedeeltelijke vernieuwing van borstwering van natuursteen naar Frans voorbeeld (hoofdkoor) en bovenlichten; herstelling van luchtbogen en stoelen (1871-1875). In 1901-1904, afbraak van het romaans noordelijk transept, kruising en zuidelijke transeptarm van 1788; gevolgd door bouw van huidig neogotisch transept en schip naar ontwerp van A. Van Assche (Gent) en voltooid door architect J. Vinck (Veurne) in 1907. In 1906- 1926, restauratie en uitbreidingswerken naar ontwerp van architect J. Vinck (Veurne): restauratie van koorinterieur onder meer decapering van de muren waarbij de laatste sporen van vroeg-gotische decoratieve muurschilderingen verdwenen (1906), bouw van bergruimte in neogotische stijl tegen noordelijke transeptgevel (1908- 1909), herstel van oorlogsschade en nieuw venstertracéerwerk voor kooromgang en noordelijke kranskapel (1920- 1926). Vanaf 1939, koorrestauratie naar ontwerp van architect J. Viérin (Brugge) met dubbel doel: vrijwaring van verder verval en herstel van oorspronkelijk uitzicht geschonden door restauratie van P. Croquison in 1865- 1874. Restauratieimpact: nieuwe borstwering van baksteen naar analogie met bewaard gedeelte boven zuidelijke kranskapel, en nieuw traceerwerk voor bovenlichten. 1954-1956: herstellings- en restauratiewerken na bliksemschade aan bedaking en lantaarntoren, naar ontwerp van architect L. Viérin (Brugge) van 1950; tevens voortzetting van onvoltooide restauratie van 1939 met betrekking tot aanpassing van borstwering van transept en middenbeuk aan die van het koor.

Huidige plattegrond. Vijfbeukig basilicaal schip van twee traveeën (1901-1907). Transept met traptorens op de hoeken (1901-1907) en bewaarde gotische oostelijke muur (eerste helft van de 14de eeuw). Koorpartij: hoofdkoor van vier traveeën met vijfzijdige sluiting; kooromgang met drie vijfzijdige kranskapellen ten oosten en twee rechthoekige kapellen op noord- en zuidzijde uitziend op het transept (tweede helft van de 13de eeuw-begin 14de eeuw). Bergruimte tegen Noordelijke transeptgevel (1908-1909). Doopkapel tegen noordelijke zijbeukgevel (1901-1907). In het Sint-Walburgapark: aanzet van gotische westelijke torenpartij op enkele meters ten westen van de westelijke kerkgevel (eind 14de eeuw).

Kooropvatting onder invloed van de Franse vroeg-gotiek, zie grondplan met uitgebouwde straalkapellen, en opstand met gewelfbouw en luchtbogen. Neogotisch schip en transept: imitatief geïnterpreteerd aanhangsel van het koor.

Baksteenbouw; bakstenen van verschillend formaat en kleur naargelang van bouwperiodes en restauraties. Afdekking door middel van leien zadeldaken.

Van de geplande gotische westtoren kwam eind 14de eeuw alleen de onderste geleding klaar; ingericht tot waterreservoir in 1720 waarbij portaal dichtgemetseld en muren met steunberen hoger opgetrokken. Gegroende rechthoekige baksteenbouw op plint van grijze kalkzandsteen; gestut door middel van steunberen. Verweerd en onafgewerkt gebleven gotisch westportaal van Balegemse kalkzandsteen. Spitsboog met uitgewerkt archivolt afgezet met hogers en kruisbloem, en opgevangen door beeldnissen met baldakijn, profeten- (links) en engelenconsole (rechts); flankerende fialen op figuratieve console, rechts met voorstelling van Koning David. Spoor van dichtgemetselde spitsboognis in het boogveld. Twee gekoppelde spiegelbogige doorgangen onder uitkragende lijst met loofwerk, onderbroken door pinakelvormig baldakijn.

Neogotisch schip van het basilicaal type en transept, behalve de bewaarde gotische oostelijke transeptmuur met hoektorens. Grosso modo naar analogie met koorpartij: steunberen met versnijdingen uitlopend op stoelen van elkaar kruisende luchtbogen; verdiepte spitsboogvensters met traceerwerk, afzaat en druiplijst; borstwering met spitsboognissen. Westgevel van middenbeuk, zuidelijke en noordelijke transeptgevel: analoge puntgevels gestut door middel van respectievelijk steunberen uitlopend op hoektorentje, en achtkantige traptorens met vierkante aanzet; bakstenen spitsbekroningen. Vaag op het gotisch westportaal van torenaanzet geïnspireerd west- en zuidportaal; eerst genoemde naar ontwerp van architect J. Vinck (Veurne) van 1906. Natuurstenen spitsbogen met uitgewerkte archivolten opgevangen door driekwartzuiltjes; twee gekoppelde spiegels (westen) en korfboogvormige (zuiden) doorgangen onder boogveld met drie spitsboognissen; figuratief beeldhouwwerk bij westportaal. Achtzijdige opengewerkte lantaarntoren op de kruising (1951).

Basilicaal koor (midden 13de eeuw-begin 14de eeuw), gestut door middel van grote en kleine steunberen met versnijdingen; eerst genoemde lopen uit op stoelen van luchtbogen ter ondersteuning van het hoofdkoor. Cirkels met recentere vierpas (1871-1875) doorbreken de luchtbogen. Grotendeels vernieuwde borstwering boven kooromgang en -kapellen (vanaf 1939). Onderliggend palmettenfries met vernieuwde gedeelten. Verlichting door middel van spitsboogvensters (drie- en vierlichten); recenter traceerwerk (1939- 1940).

Voormalige kapittelzaal, thans sacristie, onder zadeldak, van 1529. Zuidelijke tuitgevel met aandak en muurvlechtingen; korfboogvormige muuropeningen.

18de-eeuws beeld van "Christus op de koude steen" (gepolychromeerd hout) onder afdak in oksel van zuidelijke koorkapel met haakse, gekanteelde koermuur van 1869.

Interieur. Opbouw van schip grosso modo naar analogie met de twee westelijke traveeën van de gotische koorpartij. Middenbeuk met drieledige opstand: spitsboogvormige scheibogen op zuilen van Doornikse steen, triforium en spitsboogvensters. Dubbele zijbeuken met tweeledige opstand: spitsboognissen en -vensters. Westelijke transeptmuur: kopie van de gotische oostmuur met triforium; kruising met bundelpijlers.

Hoofdkoor met drieledige opstand: gelede spitsboogvormige scheibogen van Noord-Franse kalksteen op zuilen van Doornikse steen met achtzijdige sokkel en knoppenkapiteel; triforium van kalksteen met arcade van spiegelbogen op zuiltjes, en ontlastingsboog van metselwerk erboven; spitsboogvormige bovenlichten op geprofileerde lijst van kalksteen en recentere dorpels (1939-1940). Kooromgang en -kapellen met tweeledige opstand: drie spits- en rondboognissen met doorlopende onderdorpel, per travee; spitsboogvensters met nog oorspronkelijke zijmonelen. In zuidmuur van kooromgang: dichtgemetseld (1529) spitsboogvenster (drielicht) met bewaard gotisch traceerwerk.

Afdekking door middel van bakstenen kruisribgewelven. Vierde koortravee met driedelig ribgewelf aansluitend bij gewelfsleutel van zesdelig ribgewelf boven koorsluiting. Kooromgang en rechthoekige zijkapellen met vierdelig- en kranskapellen met vijfdelig gewelf; kalkstenen ribben in ronding van kooromgang en kranskapellen. Versierde gewelfsleutels in het hoofdkoor.

Koorbekapping uit eind 13de eeuw: oudst bewaarde houtconstructie in de Westhoek. Mobilair: In zuidelijke zijbeuk: "Onze-Lieve-Vrouw met Kind in een landschap" (paneel), uit eind 16de eeuw, Vlaamse school. In zuidelijk transept: "Heilige Willem een stervend soldaat bedienend" (doek) en "Heilige Sebastiaan wordt door pijlen doorboord" (paneel), uit de tweede helft van de 17de eeuw en toegeschreven aan Vigor Bouquet; "Christus koopt met zijn bloed de zielen uit het vagevuur" (doek), van circa 1670 (volgens inscriptie), gerestaureerd in 1955; "Aanbidding der Wijzen" (paneel), uit de 18de eeuw; "Heilige Familie" (paneel), uit de 17de eeuw. Tegen zuidelijke kruisingspijler: drieluik (paneel) uit de eerste helft van de 17de eeuw, met "Kroning van Maria" geflankeerd door mannelijke schenkers links en vrouwelijke schenkers rechts, gesloten met voorstelling van Heilige Jacobus de Meerdere links en Johannes de Doper rechts; "Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekte Ontvangenis staand op de maansikkel vertrapt de slang", omringd door medaillons voorstellend de "Passie van Christus en taferelen uit het leven van Onze-Lieve-Vrouw" (Marianum) (doek), uit de 17de eeuw, Vlaamse School. Tegen zuidwestelijke kruisingspijler: "Onthoofding van Heilige Jacobus" (paneel), geschonken door Jacobus de Schrijver, pastoor van Koksijde (volgens inscriptie), van voor 1665. Tegen noordwestelijke kruisingspijler: drieluik (paneel) met "Onze-Lieve-Vrouw met kind" geflankeerd door Heilige Nicolaas van Myra links en schenker met wapenschild rechts, gesloten met voorstelling van de Heilige Walburga links en de Heilige Catharina rechts, uit de 17de eeuw (?); "Heilige Familie met de kleine Johannes, Elizabeth en Zacharias" (doek), uit de 17de eeuw. In eerste kapel van zuidelijke omgang: Kruisafneming (paneel) naar Rogier van der Weyden, uit de 16de eeuw (?); Kruisafneming (paneel), uit de 17de eeuw(?); "Bewening van Christus" (doek), Vlaamse School, uit de 17de eeuw (?); "Jezus aan het kruis" (paneel), van circa 1690. Zuidelijke kooromgang: drieluik (paneel) "Marteldood van de Heilige Catharina van Alexandrië" geflankeerd door "Het mirakel van het gebroken rad" links en "Heilige Catharina voor keizer Maxentius" rechts, uit de 17de eeuw. In eerste kapel van noordelijke kooromgang: drieluik (paneel) met "Aanbidding der Herders met schenkers" geflankeerd door "Maria bezoekt haar nicht Elizabeth" links en "Opdracht van Jezus in de tempel" rechts, gedateerd 1626 en gemonografeerd AVZ.

Tegen westmuur: Heilige Petrus (hout en steen), uit de 18de eeuw. Zuidelijk transept: "Heilige Anna en Maria" (hout), uit de 17de eeuw; Heilige Christoffel (eik), uit de 17de eeuw: "Engelbewaarder met kind" op sokkel met "Oog Gods" (hout), uit eind 18de eeuw. Eerste kapel van zuidelijke kooromgang: "Jezus aan het kruis" (gepolychromeerd hout), uit de 15de eeuw. Kooromgang: Heilige Rochus (gepolychromeerd hout), uit eind 17de eeuw; Heilige Amandus en Heilige Laurentius (hout), beide van circa 1700. Noordelijk transept: Heilige Walburga, Heilige Willibald, en Heilige Winnibald, alle van gepolychromeerd of beschilderd hout, uit eind 17de eeuw; Heilige Familie (hout), uit de 18de eeuw.

Hoofdaltaar (eik), uit de 18de eeuw. Tegen westelijke muur van zuidelijke zijbeuk: zijaltaar met Piëta (hout), uit de eerste helft van de 18de eeuw. Eerste kapel van zuidelijke kooromgang: zijaltaar (gepolychromeerde steen), uit de 18de eeuw. Zuidelijke kranskapel: houten zijaltaar van de Verrezen Christus; antependium met in medaillon Ecce Homo en portiek met gesculpteerde voorstellingen van de Verrezen Christus met Kruis en Sint-Anna-ten-Drieën; uit de tweede helft van de 17de eeuw. Noordelijke kranskapel: zijaltaar met marmeren altaartafel uit het eerste kwart van de 19de eeuw, en houten portiek met nis waarin Onze-Lieve-Vrouw van zeven smarten, uit het eerste kwart van de 18de eeuw. Eerste kapel van noordelijke kooromgang: zijaltaar met renaissance portiek van gepolychromeerd en verguld hout afkomstig van verdwenen altaar, uit de eerste helft van de 17de eeuw.

Tegen westmuur: koorgestoelte door Otmaer van Ommen (Antwerpen), van 1596; toevoeging van nieuwe zitplaatsen in 1614-1616 en 1629, zie jaartal in cartouche; dit gestoelte is het oudste in de reeks waartoe Diksmuide (1622), Lo (1624) en Nieuwpoort (1627) behoren. Koorlambrizering (eik), uit eind 17de eeuw - eerste helft van de 18de eeuw. Preekstoel door Hendrik Pulinx (1698-1781), van 1727. Barok doksaal (hout), uit de eerste helft van de 18de eeuw. Orgel van J.J. Van der Haeghen, uit de 18de eeuw. Stenen afsluiting van eerste kapel van zuidelijke kooromgang of kapel van de broederschap van het Heilig Kruis, waarop koperen zuiltjes stonden (verdwenen eind 18de eeuw), door beeldhouwer Willem Aerts en kopergieter Jacques De Keyser, van 1528. In noordelijk transept: grafmonument van Johannes Tryoen met voorstelling van de Graflegging (gepolychromeerde steen), van na 1638; grafmonument van Christianus Grimmync met voorstelling van "Jezus wordt van zijn klederen beroofd" (beschilderde steen), van na 1637. Kleinere monumenten en grafstenen verspreid over de kerk.

  • Algemeen Rijksarchief (Brussel), inventaris 622, nummer 892.
  • BETHUNE J., Les monuments de la ville de Furnes, in Bulletin de la gilde de St. Thomas et de St. Luc, VII, 1871, p. 101-126.
  • CARTON C., VAN DE PUTTE F., Collegiale de S. Walburge à Furnes , in Annales de la Société d'Emulation, XVI, 1862-1863, p. 61-152.
  • DALLE D., De Heilige Kruiskapel te Veurne, in De Gidsenkring V' 2, 1967, p. 18-21.
  • DHANENS E., Hendrik Pulinx (1698-1781), in Tentoonstellingscatalogus: Drie Vlaamse meesters van de XVIIIde eeuw, Brugge, 1955, p. 69-88.
  • DE POTTER F., RONSE E., BORRE P., Geschiedenis der stad en kastelnij van Veurne, Gent, 1873-1875, II, p. 165-259.
  • DESCHREVEL A., Beeldhouwwerk van Otmaer van Ommen in West-Vlaanderen , in Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis. Annales de la Société d'Emulation, Brugge, XCIX, 1962, p. 91-108.
  • [DE SMIDT F.], De Romaansche Kerkelijke Bouwkunst in West-Vlaanderen, (Gent), 1940, p. 257-268.
  • DE VLIEGHER L., De opkomst van de kerkelijke gotische bouwkunst in West- Vlaanderen gedurende de XIIIe eeuw, I , in Bulletin van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, V, 1954, p. 319-327.
  • DEVOS-STOCKMAN A., ROOSE-MEIER B., VERSCHRAEGEN H., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie West-Vlaanderen. Kanton Veurne, Brussel, 1975, p. 54-60.
  • ENGLISH M., Romaanse Bouwkunst in West-Vlaanderen, Brugge, 1939, p. 40-41.
  • JANSE H., DEVLIEGHER L., Middeleeuwse bekappingen in het vroeger graafschap Vlaanderen , in Bulletin van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, XIII, 1962, p. 346.
  • SELSCHOTTER M., Henri Pulinx, sculpteur brugeois (1698-1781), in Annales de la Société d'Emulation, Brugge, LXXIII, 1930, p. 135.
  • TERMOTE J., De Sint-Walburgakerk te Veurne. Geschiedenis en beschrijving, licentiaatsverhandeling, R.U.G., 1975-1976.
  • TERMOTE J., De Sint-Walburgakerk te Veurne, in De Gidsenkring, XVII, 3, 1979, P. 10-28.
  • VIÉRIN J., De Sinte-Walburgakerk te Veurne. Nota over de herstelling van het koor, Bouwkunst en Wederopbouw, I, 1941, p. 139-247.

Bron: DELEPIERE A.-M. & LION M. met medewerking van HUYS M. 1982: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Veurne, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 8n, Brussel - Gent.
Auteurs: Delepiere, Anne Marie; Lion, Mimi
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Bouwgeschiedenis

Dendrochronologisch onderzoek plaatst de oprichting van de bewaarde originele kap van het koor tussen 1265 en 1275. Dat betekent dat het koor al in het derde kwart van de 13de eeuw onder dak was, merkelijk vroeger dan voordien werd aangenomen. Het bewaarde oorspronkelijke maaswerk in de laatste rechte travee van de zuidelijke kooromgang (drie lancetten met spitse drielobben, bekroond door een enkele grote driepas) vindt men in Noord-Franse gebouwen uit de jaren 1235-1250. Dat wijst er op dat de kooromgang zeker in het tweede kwart van de 13de eeuw in aanbouw was.

De twee bovenste geledingen van de oostmuur van het transept dateren uit het laatste kwart van de 13de eeuw (na de bouw van het koor) tot het eerste kwart van de 14de eeuw (vermelding van "edificationem novelli" in een charter uit 1313).

  • LEHOUCK A. 2008: Gebruik en productie van baksteen in de regio Veurne van circa 1200 tot circa 1500. In: COOMANS Th. & VAN ROYEN H. (eds.), Medieval Brick Architecture in Flanders and Northern Europe: The Question of the Cistercian Origin, Novi Monasterii 7, 203-232.
  • HOFFSUMMER P. (ed.) 2009: Roof Frames from the 11th to the 19th Century. Typology and Development in Northern France and in Belgium, Architectura Medii Aevi 3, Turnhout: 218-219.
  • DEBONNE V. 2015: Uit de klei, in verband. Bouwen met baksteen in het graafschap Vlaanderen 1200-1400, onuitgegeven doctoraatsverhandeling Katholieke Universiteit Leuven, Leuven.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Oorlogsgedenktekens

In de Sint-Walburgakerk, aan de buitenzijde van de Kruiskapel, bevindt zich een rechthoekige witmarmeren gedenkplaat voor 24 burgerlijke doden van de Sint-Walburgaparochie tijdens de Eerste Wereldoorlog.

In 29 koperen plaatjes, in de vorm van een soort wapenschild, bevestigd langs de binnenzijde van de spijlen van de Kruiskapel, zijn de namen en de overlijdensdata gegraveerd van de militaire en burgerlijke doden uit de Eerste Wereldoorlog van de parochie van de Walburgakerk. De burgers kwamen onder meer om bij beschietingen en bombardementen.

  • DECOODT H. & BOGAERT N. 2002-2005: Inventarisatie van het Wereldoorlogerfgoed in de Westhoek, project in opdracht van de provincie West-Vlaanderen, "Oorlog en Vrede in de Westhoek", en Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Monumenten en Landschappen.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Omvat
    Orgel kerk Sint-Walburga

  • Is deel van
    Sint-Walburgapark


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Walburga [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/16814 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.