erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Audomarus met kerkhof

bouwkundig element
ID
15811
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/15811

Juridische gevolgen

Beschrijving

Samen met omringend kerkhof, linderij en witgekalkt omheiningsmuurtje met ezelsrug, middelpunt van het Dorp. Natuurstenen standbeeld van een frontsoldaat, opgericht door gemeente ter nagedachtenis van haar tussen 1914-1918 gesneuvelde helden, voor de westelijke gevel. Laatgotische hallenkerk uit eind 17de eeuw, met 16de-eeuws koor; zuidtransept gedateerd 1656, door middel van muurankers. Vernieling van de kerk, voornamelijk toren, door Franse troepen van Conde, in juni 1658. 1698, jaartal aangebracht in westgevel door middel van muurankers: voltooiingsjaar van wederopbouw. Recente restauratiewerken aan bedaking en toren onder leiding van architect Pierre Pauwels (Kortrijk).

Verankerd, geel bakstenen gebouw met gebruik van ijzerzandsteen, onder meer in sokkel en noordtranseptarm, en natuursteen in noordtranseptarm. Afdekking door middel van leien zadeldaken. Longitudinaal type met schip van vier traveeën, een één travee breed transept, een oostpartij van drie traveeën en koren met driezijdige sluiting; vierkante kruisingstoren; ten zuiden sacristie en ten oosten een bergruimte. Westgevel bestaande uit drie puntgevels, voorzien van aandak, schouderstukken en muurvlechtingen, geflankeerd door steunberen met versnijdingen. Metselaarstekens (blauwe baksteen) links van portaal. Identieke linker- en rechter travee, geajoureerd met breed spitsboogvenster (vierlicht) in geprofileerde omlijsting op afzaat. Middentravee met hoger, soortgelijk venster en korfboogpoort, in tudorboogomlijsting met kwarthol- en bolbeloop, onder doorlopende druiplijst. Nis met Onze-Lieve-Vrouwebeeld in boogveld. Ruitvormige gevelstenen (arduin?) aan weerszijden van inkom (onleesbaar).

Travee van schip onderling gescheiden door steunberen met versnijdingen en geajoureerd door middel van spitsboogvensters (drielichten) in geprofileerde omlijsting op afzaat en doorlopende lekdrempel. Aflijnend muizentandfries. Nauwelijks uitspringende transepten in de vorm van een puntgevel met aandak. Zuidelijk transept opengewerkt door middel van breed spitsboogvenster (vierlicht) in geprofileerde omlijsting op afzaat. Ronde oculus in de top. Gekruisigde Christus (hout?) onder luifel, voor transeptvenster. Noordtransept voorzien van een topstuk. Transeptvenster: smal spitsboogvenster (tweelicht) in geprofileerde omlijsting op afzaat. Ronde oculus (blind) in top. Sporen van korfboogvormige muuropening rechts onderaan. Rechte traveeën van de koorpartij onderling gescheiden door middel van steunberen met versnijdingen, en voorzien van spitsboogvensters (drielichten) in geprofileerde omlijsting op afzaat. Doorlopende druiplijst aan zuidzijde. Gemarkeerde sokkel, op de derde travee van noordelijke kant na. Aflijnende tandlijst en muizentandfries. Driezijdige koorsluitingen, waarbij traveeën onderling gescheiden door middel van steunberen met versnijdingen. Aflijnend overhoeks muizentandfries. Identieke Noordelijke- en zuidelijk koorsluiting, voorzien van blinde spitsboogvensters in een geprofileerde omlijsting op afzaat en doorlopende lekdrempel. Soortgelijk, doch breder venster in de middentravee van hoofdkoorsluiting. Brede spitsboogvensters (drielichten) in geprofileerde omlijsting op afzaat, in afgeschuinde travee van laatst genoemde Kruisingtoren met peervormige bekroning. Gevelritmering door middel van drie blinde, geprofileerde spitsboogvensters ter hoogte van eerste geleding; twee geprofileerde spitsboogvensters (tweelichten) op afzaat, met ingeschreven rondbogige galmgaten, ter hoogte van tweede geleding. Aflijnend mijterboogfries. Tegen de zuidoosthoek aanleunend, polygonaal traptorentje onder stenen naaldspits. Aflijnend mijterboogfries. Bepleisterde en beschilderde hallenkerk. Midden- en zijbeuken overspannen met houten tongewelf en onderling gescheiden door middel van spitsbogige scheibogen op zuilen met astragalen, achtzijdige sokkel en -kapiteel met gestileerd bladmotief. Massieve kruisingspijlers.

Mobilair: Vooral 18de-eeuws houtwerk met rococo inslag, zie portiekaltaren, lambrisering, koorgestoelte, kerkmeestersbanken, kansel en biechtstoelen; biechtstoel in noordelijke zijbeuk van 1699; communiebank (17de eeuw?). Stenen beelden (18de eeuw ?) van Sint-Anna-ten-Drieën, Ecce Homo en Piëta, en houten Sint-Rochus met engel (18de eeuw), in nissen tegen de kruisingspijlers. Marmeren doopvont (17de eeuw).

  • DEVOS-STOCKMAN A., ROOSE-MEIER B. & VERSCHRAEGEN H., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie West-Vlaanderen. Kanton Veurne, Brussel, 1975, p. 14-15.

Bron: DELEPIERE A.-M. & LION M. met medewerking van HUYS M. 1982: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Veurne, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 8n, Brussel - Gent.
Auteurs: Delepiere, Anne Marie; Lion, Mimi
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Schilderij Verschaeve

In de kerk hangt een schilderij die Cyriel Verschaeve voorstelt, geschilderd door kunstschilder Debondt. 

Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Kerkhof

Ommuurd en vergroend kerkhof met een collectie graftekens. Het geheel geeft een goed beeld van de Vlaamse funeraire cultuur in de 19de en de 20ste eeuw.

Historiek

De kerk en het kerkhof van Alveringem illustreren de eeuwenoude grafcultuur in een Vlaams dorp. Cenotafen in de kerk herinneren aan het verbod op kerkbegravingen in 1784 terwijl de graftekens op het kerkhof de evolutie van de 19de en 20ste eeuw illustreren.

Volgens de laat-18de-eeuwse Ferrariskaart was het rechthoekige kerkhof ten westen en ten noorden omgeven door een gracht, ten oosten door een haag en ten zuiden door een muur met mogelijk ten zuidoosten een gebogen toegangspartij. De Atlas der buurtwegen uit 1840 toont dan weer ten noorden en westen een haag en ten oosten en zuiden een muur. In het zuidwesten volgt de muur een schuin tracé. Op het kerkhof groeiden zeker reeds in de 19de eeuw lindebomen. Bij het begin van de 20ste eeuw was het kerkhof omgeven door een dubbele bomenrij.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog fungeerde het kerkhof van Alveringem als oorlogsbegraafplaats voor Belgische gesneuvelden. In 1922 werden de gesneuvelden gerepatrieerd of overgebracht naar een Belgische militaire begraafplaats. Enkel de gesneuvelden van Alveringem bleven ter plaatste. Cyriel Verschaeve (1874-1949) werd in 1973 haaks op het omlopende pad begraven en in 1986 werden de Alveringemse oorlogsslachtoffers naast hem gelegd waardoor een militair perk ontstond.

In 1968 werden het kerkhof ten noordoosten verkleind bij een dorpskernherwaardering. Het noord-zuid lopende pad naar het kerkportaal was geruime tijd het enige echte pad op de begraafplaats. Graftekens waren er naar het pad gericht terwijl alle andere graftekens oost-west gericht waren. In 1986 werd een deel van het kerkhof heringericht zonder rekening te houden met de historische oriëntatie van de graftekens en de opdeling van het kerkhof.

Beschrijving

Het vergroende kerkhof is omgeven door een witgekalke bakstenen muur, grotendeels onder een ezelsrug. Tegen de zuidelijk kerkmuur staat een uitzonderlijk grote pissijn onder een afdak. De officieuze begraafplaats voor de pastoors van de gemeente ligt voor het calvariekruis welke ophangt tegen de zuidelijk transeptarm.

De graftekens op het kerkhof geven een overzicht van de funeraire vormgeving van het midden van de 19de eeuw tot naoorlogse periode en dat voor alle rangen en standen van de dorpsgemeenschap. Opmerkelijk is de grote densiteit aan graftekens. Het kerkhof geeft een rijk beeld van de verschillende types aan graftekens en de gebruikte materialen op een plattelandskerkhof, en dat doorheen de laatste 150 jaar. Ten zuiden van de kerk bevinden zich voornamelijk de 19de-eeuwse graftekens en exemplaren uit de eerste helft van de 20ste eeuw, terwijl ten noorden, als gevolg van de herinrichting in 1986 recentere graftekens bewaard bleven. Ter hoogte van de westtoegang ligt het kinderperkje met miniatuurversies van graftekens. Ze dateren uit het interbellum tot het einde van de 20ste eeuw.

Op het kerkhof bleven cippes, stèles – al dan niet met zerken of graftuinen –, kruisen, zerken, stèles met kruisen en boomstamkruisen bewaard. De meeste graftekens zijn opgetrokken uit hardsteen maar ook beton, gietijzer, hout en graniet komen er voor. De gangbare stijlen zijn er in uitzonderlijk ruime mate terug te vinden: neoclassicisme, eclecticisme, neogotiek, art deco, voor- en naoorlogs modernisme. Vele graftekens zijn voorzien van tekstplaten in marmer of marbriet en applicaties in porselein en metaal.

In het zuidoosten van het kerkhof ligt een klein ereperk met negen heldenhuldezerken. Acht daarvan zijn witgeschilderd en de letters gezwart. Voor twee heldenhuldezerken ligt een witmarmeren zerk met de afbeelding van een Vlaamse leeuw. Centraal staat de hardstenen, hoger uitgewerkte heldenhuldezerk voor Cyriel Verschaeve.

Tot de opmerkelijkste graftekens behoren onder andere dat van Robert Leuridan (1915-1938) dat als enige bekende exemplaar in Vlaanderen het embleem van Verdinaso draagt, de burgerlijke slachtoffers van het bombardement van 29 mei 1940 onder betonnen kruisen, een kransendoos op het grafteken Samoey, het grafteken Cornelis-Mulle met een treurende engel door Villeroy en Boch, de zwart granieten zerk Vandermeeren-Desmedt met bekronende witmarmeren engel.  

Het plaatsbezoek vond plaats in mei 2021.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • BOGAERT N. & DECOODT H. 2005: Graf Cyriel Verschaeve en militairen [online], https://id.erfgoed.net/teksten/393747 (geraadpleegd op 19 oktober 2022).
  • BURO VOOR VRIJE RUIMTE 2012: Landschapsbeheersplan Kerkhof van Alveringen 2013-2040, Gent, 47-54 & 61-102.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Omvat
    Dubbele bomenrij van gekandelaarde linden op kerkhof Alveringem

  • Omvat
    Orgel kerk Sint-Audomarus

  • Is gerelateerd aan
    Standbeeld militaire doden

  • Is deel van
    Dorp


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Audomarus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/15811 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.