erfgoedobject

Kasteel van 's Gravenwezel

bouwkundig / landschappelijk element
ID
14377
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14377

Juridische gevolgen

Beschrijving

Vierkant waterslot uit de 15de - 17de eeuw (?) verbouwd in de 18de - 20ste eeuw, binnen vierkante omwatering; neerhof met U-vormige aanhorigheden uit de 17de - 18de eeuw (?) aan oostzijde. Merkwaardig landschapspark van 1783-1786 naar ontwerp van B. Gaine, aan zuidzijde kasteel en met panoramisch zicht. Domein binnen rechthoekige omwatering met aan zuidzijde halfrond uitspringend gedeelte. Door gekasseide rechte weg verbonden met Sint-Jobsteenweg (noord) en door de rechte Paviljoendreef met de Swaenebeek. In omgeving villawijken en tussen kasteeldomein en Sint-Jobsteenweg afgepaald weiland.

Historiek

Kasteel reeds in de 13de eeuw vermeld in het cartularium van de abdij van Villers te Schoten, en toen bewoond door de graven van Wesel. Mogelijk in de 12de eeuw opgericht door de heren van Bergen-op-Zoom. Bleef tot het einde van het Ancien Regime in bezit van de heren van de heerlijkheid 's Gravenwezel. Oudste gedeelten van het huidige gebouw vermoedelijk opgetrokken onder de heren de Berghes de Glymes (1494-1561). Kasteel en neerhof bestonden in de 17de eeuw reeds grotendeels in hun huidige toestand. Kasteel toen ook voorzien van de noordelijke hoektorens, doch met erkertorentje op de zuidoostelijke hoek en een ingewikkelde dakconstructie. Het zuidelijk voorplein was vermoedelijk voorzien van een gesloten galerij. De brug tussen kasteel en neerhof bestond gedeeltelijk uit een houten ophaalbrug. Aan neerhof met poortgebouw werd blijkbaar sinds de 17de eeuw weinig verbouwd.

Wijzigingen in de 18de eeuw onder Melchior-Jozef en Joan-Alexander van Susteren, en Isabelle Roose de Baisy. Op 18 september 1728 kocht Melchior Jozef van Susteren het kasteel. Deze liet onder leiding van Jan Peter van Baurscheit de Jonge het kasteel en het domein aanpassen aan de heersende rococostijl. Met uitzondering van het balkon werd voor 1737 de zuidgevel voorzien van perron, middentravee en bekroning. Ook het huidige schilddak werd voor 1737 voltooid. Vanaf 1737 startten de werken aan het zuidelijk voorplein. Mogelijk werd de poort aan zuidzijde van het neerhof in 1739 geplaatst.

Melchior Jozef stierf in 1741 en het kasteel werd geërfd door Joan Alexander van Susteren, die de werken aan het kasteel nog steeds onder 1eiding van Jan Pieter van Baurscheit liet voortzetten. Tussen 1742 en 1744 leverde Jan Pieter van Baurscheit ontwerpen voor de afwerking van het zuidelijk voorplein, voor brug en neerhof. De werken startten tijdens de zomer van 1744 en zo werd in 1744 de balustrade van blauwe steen geleverd. In 1745 werden hier stenen leeuwen geplaatst, afkomstig van het huis van Joan Alexander te Antwerpen; in 1753 werden vazen geleverd. De noordoosttoren werd van een nieuw dak voorzien in 1757. Joan Alexander overleed in 1764 en Jan Pieter van Baurscheit in 1768.

Het kasteel kwam bij erfdeling op 5 februari 1774 in bezit van Isabelle Roose de Baisy, echtgenote van Ferdinand Vecquemans de la Verre. Zij liet in 1774 de kleine noordwesttoren voorzien van een nieuw dak, en in hetzelfde jaar het gebouw deels bepleisteren en kalken. De brug tussen voorplein en neerhof werd grotendeels herbouwd in 1775 en deze voor het poortgebouw in 1776. Nieuwe ramen werden geplaatst in 1777 en 1779. Schildering van het gebouw in 1780. De westelijke brug tussen voorplein en park werd aangelegd in 1779 en van een ijzeren leuning voorzien in 1780.

Het geometrische park naar ontwerp van Jan Pieter van Baurscheit werd tussen 1783 en 1786 naar ontwerp van B. Gaine vervangen door een landschapspark. De brug voor het poortgebouw werd nogmaals herbouwd in 1786. Zij liet ook wijzigingen aanbrengen aan het interieur en onder meer een kapel inrichten. Domein was van 1817 tot 1984 in bezit van de familie Gillès de Pélichy. In deze periode onderging het kasteel weinig veranderingen. De ijzeren leuning van de westelijke brug werd naar ontwerp van Joseph Schadde van 18 december 1891, vervangen door een hardstenen balustrade in dezelfde stijl als deze van het voorplein. Vóór de Tweede Wereldoorlog werd de bepleistering verwijderd. In 1955 werd een venster toegevoegd bij tweede bouwlaag laatste travee van de zuidgevel. Westgevel in het derde kwart van de 20ste eeuw (?) voorzien van een garage en vierde travee van een deur met bordestrap.

Het interieur werd in de 19de en de 20ste eeuw grondig gewijzigd.

Beschrijving

Kasteel

Waterkasteel met vierkante plattegrond en ronde hoektorens bij noordgevel. Vijf traveeën en twee bouwlagen met souterrain, onder schilddak (leien) met sierlijke houten steekboogvormige dakvensters in rococostijl.

Ontpleisterde, verankerde baksteenbouw op bakstenen onderbouw; zuidgevel met zandstenen onderbouw en arduinen plint, westgevel met arduinen plint. Hoekstenen van zandsteen, gedeeltelijk bewaarde zandstenen banden bij de westgevel. Eenvoudig geprofileerde zandstenen fries onder houten kroonlijst. Noordoostelijke toren van vijf bouwlagen en kelderverdieping, onder polygonale spits met peervormige bekroning (leien) met houten dakkapellen onder afgewolfde daken. Overkragende hoogste bouwlaag op klossen, steigergaten, daklijst op klossen. Noordwestelijke trap(?)toren van vier bouwlagen en kelderverdieping onder polygonale spits(leien). Steigergaten, daklijst op klossen. Middentravee van de zuidgevel gewijzigd na 1728 en voor 1737 naar ontwerp van Jan Pieter van Baurscheit de Jonge.

Sierlijke hardstenen bordestrap met balustrade en centrale steekboogvormige toegang tot kelders. Schouderboogvormige toegangsdeur met geriemde, kwarthol geprofileerde hardstenen omlijsting met vlakke imposten en neuten, flankerende verdiepte pilasters. Rechthoekige hardstenen balkon op consoles, met postamenten en sierlijk gesmeed ijzeren leuning. Rechthoekig deurvenster in geriemde omlijsting.

Bekronende hardstenen geveltop onder zadeldak (leien). Verdiepte hoekpanelen, uitgelengd en voorzien van rocaillemotieven op penanten. Fries met geprofileerde lijst onder gekornist driezijdig fronton met centraal uurwerk in rocailleomlijsting. Sierlijke rocaillebekroning met wapenschild van familie van Susteren. Rechthoekig dakvenster, centraal venster met rocaillesiersluitsteen. Kloosterkozijnen en rechthoekige vensters in omlijsting van natuursteen met negblokken, aantal met kwartrond geprofileerde lateien en/of lekdrempels. Aantal vensters bij zuidgevel met bakstenen ontlastingsboog voorzien van vlakke zandstenen sluitsteen. Torens voorzien van schietgaten in omlijsting van zandsteen.

Rechthoekige bakstenen zuidelijk voorplein van 1737 en volgende, naar ontwerp van Jan Pieter van Baurscheit, met twee bruggen namelijk oost naar het neerhof en westelijk naar het park. Bakstenen constructie op natuurstenen onderbouw en voorzien van hardstenen balustrade van 1744, postamenten bekroond met vazen. Centrale hardstenen gebogen steektrap naar lager gelegen ovaal terras. Op voorplein beeldengroep getekend en gedateerd V(an) Baurscheit 1729 voorstellende drie putti met zonnewijzer.

Monumentale brug ten westen naar park, van 1779-1780 in 1891 naar ontwerp van Joseph Schadde voorzien van hardstenen balustrade.Boogbrug in bak- en zandsteenstijl met vier rondbogen. Hardstenen balustrade met postamenten bekroond met vazen. Uitwaaierende ten westen bordestrap geflankeerd door beelden van stroomgoden.

Ten oosten boogbrug naar neerhof, van 1775. Bakstenen constructie met vier rondbogen en smeedijzeren leuning.

Neerhof

Gekasseid en van grasperken voorzien neerhof met aan oostzijde U-vormige aanhorigheden, noordvleugel met poortgebouw aan omgrachting. Achterliggend ten oosten ommuurde moestuin en boomgaard.

U-vormig complex met ten noorden poortgebouw en conciergewoning, ten oosten koetshuis en stallingen, ten zuiden schuur en oranjerie; uit de 17de eeuw voornamelijk aan neerhofzijde verbouwd na 1744 (?). Verankerde, gekalkte (?) baksteenbouw van één bouwlaag onder zadeldaken (leien), rechthoekige houten dakvenstertjes met driezijdige frontons onder zadeldakjes.

Ten noorden vierkant poortgebouw van drie bouwlagen onder overkragend vierzijdig gebogen dak met peervormige bekroning (leien) voorzien van dakkapellen aan noordzijde en duiventil aan zuidzijde, rustend op gesculpteerde houten consoles. Steekboogvormige poortopening met kwarthol geprofileerde geriemde omlijsting van hardsteen met sluitsteen; flankerende verdiepte pilasters onder kordonlijst van hardsteen. Noordgevel voorzien van twee ronde vensters, een in vlakke omlijsting van hardsteen. Ten zuiden neerhofgevel met een rond venster in beschilderde, vlakke omlijsting van hardsteen; gevat in merkwaardige geschilderde zonnewijzer, onder duiventil met ronde openingen.

Noordvleugel - neerhofzijde met steekboogvensters, rond venster en steekboogdeuren in vlakke omlijsting van hardsteen. Identieke vensters en deuren komen voor bij oost- en zuidvleugels. Westgevel met recente driezijdige erker en nagenoeg gesloten noordgevel met steigergaten, rechthoekige venstertjes en rondboogdeuren. Centrale oostvleugel aan neerhofzijde met middenrisaliet van vijf traveeën en anderhalve bouwlaag. Eerste bouwlaag met hardstenen parement; imitatievoegen, penanten met verdiepte lisenen onder kordonlijst. Rondboogpoorten met sluitsteen. Penanten mezzanino met verdiepte bakstenen lisenen, centrale puntgevel. Rechthoekige luiken met negblokken, rond venster in top. Westgevel met centrale rondboogpoort.

Zuidvleugel met deels woning, schuur en oranjerie; westgevel met oorspronkelijk twee rondboogpoorten in omlijsting van zandsteen, top met ovaal venster.

Neerhof aan zuidzijde afgesloten door sierlijk smeedijzeren hek en rococopoort van 1739 (?) naar ontwerp van Jan Pieter van Baurscheit. Vierkante geblokte hardstenen pijlers op vierkante sokkels, verdiepte panelen met schachtringen en rocailleversiering onder afgeschuind kapiteel met rocaillemotief, dekplaat en bekronende vazen. Symmetrisch gesmeed ijzeren hekwerk.

  • BAUDOUIN F. 1978: Aantekeningen over het kasteel van 's Gravenwezel en de Antwerpse bouwmeester Jan Peter van Baurscheit de jonge (onuitgegeven nota).
  • DHANENS E. 1967: s' Gravenwezel, in Kastelen van België, onder leiding van Vokaer, Brussel, 206-208).
  • EEMANS M. 1944: Vlaamsch kasteelenboek, Brussel, 58-60.
  • GIJPEN L. 1960: Krans van kastelen in de provincie Antwerpen, Antwerpen, 53-60.
  • LEEMANS H. 1977: 's Gravenwezel, in Kastelen en buitenplaatsen, onder leiding van Genicot L., Brussel, 240-241.
  • LE ROY J. 1694: Castella et praetoria nobilium Brabantiae, Antwerpen, plaat 27.
  • LE ROY J. 1678: Notitia Marchionatus urbis et agri Antverpiensis Amsterdam, 209
  • S.N. 1908: Album uitgegeven door de maatschappij de kunst in het openbaar leven, jaargang IV, Antwerpen, plaat 9-10.
  • S.N. 1971: Flandria Illustrata. Dl. III. in Kastelen in Vlaanderen, onder leiding van Peleman B., Antwerpen, 64.
  • SPRINGAEL G. 1897: Eenige historische herinneringen en bijeenrapelingen over Wynegem en omstreken, dl. II, Antwerpen, 79-98.
  • WACH K. 1923: Flandrische und Brabantische Wasserschlösser, in Clemen P., Belgische Kunstdenkmäler, dl. II, Munchen, 63-90.
  • WILSENS S. 1972: Kastelen in Antwerpen, Hasselt, 28-29.

Bron: PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10n3 (Ru-Z), Brussel - Gent.
Auteurs: Wylleman, Linda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is gerelateerd aan
    Jachtpaviljoen bij Kasteel van 's Gravenwezel

  • Is deel van
    Sint Jobsteenweg


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kasteel van 's Gravenwezel [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14377 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.