erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Pancratius met kerkhof

bouwkundig element
ID
13815
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/13815

Juridische gevolgen

Beschrijving

Kruisbasiliek met westtoren ; laat-gotische kern. Omheind en omhaagd, alsook deels ommuurd kerkhof aan noord- en westzijde.

Historiek

Laat-gotische kern waarvan de oorsprong teruggaat tot de 15de eeuw. Zijbeuken dateren van 1650 (zie gedenksteen aan zuidgevel). De kerk brandde af toen op 22 maart 1854 brand uitbrak in de nabijgelegen brouwerij. Torenspits werd vernield, alle muren, hoewel zwaar beschadigd, bleven bewaard. Herbouw naar ontwerp van Ferdinand Berckmans tussen 1854 en 1858. Rechthoekige arduinen gedenksteen aan zuidelijk transept vermeldt onder meer architect en jaartal van brand en herbouw door middel van chronogram: "eCClesIa Magno perIt InCenDIo eCCLesIa prIore MaJor reaeDIfICata". Bij de herbouw werden de nog bruikbare muren en toren bewaard, doch de kerk werd toen ook verhoogd en de toren voorzien van een vierde bakstenen geleding. Aan weerszijden van de toren aanbouwsels, zoals een doopkapel, toegevoegd en centrale poort in toren verbreed. Bij de wederopbouw was ook de opbouw voorzien van zijkapellen en de verhoging van de sacristie, doch deze werken werden niet uitgevoerd. Enkele ramen met neogotische tracering en glasramen van L. Grossé geplaatst voor 1938; vernield tijdens de Tweede Wereldoorlog en vervangen door glasramen van J. Van de Broeck in 1948. Oorlogsschade aan daken hersteld in 1945-1946. Daken nogmaals hersteld in 1962.

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt een driebeukig schip van drie traveeën, vierkante westtoren gevat tussen aanbouwsels van een travee in het verlengde van de zijbeuken, transept van een travee met vlakke sluiting, koor van twee rechte traveeën en driezijdige sluiting, vierkante zij koren en centraal tegen koor zevenzijdige sacristie met verbinding naar noordelijk zijkoor.

Gebouw opgetrokken uit witte natuursteen, bij wederopbouw werd Gobertangesteen gebruikt onder meer voor deur- en vensteromlijstingen en vernieuwde muren. Gecementeerde bakstenen sacristie, zijkoren en middenbeuk, vierde torengeleding van baksteen. Centrale westtoren van vier geledingen onder ingesnoerde naaldspits (leien); houten dakkapellen. Twee kordonlijsten en vierde geleding met hoekstenen en witstenen lijst onder daklijst. Tudorboogdeur, spitsboogvensters en spitsboogvormge galmgaten.

Schip, transepten en koor onder zadeldak (leien) met enkele houten dakkapellen. Zijbeuken, zijkoren en verbinding noordelijk zijkoor - sacristie onder lessenaarsdaken (leien). Overhoekse en ritmerende steunberen met versnijdingen. Spitsboogvensters, enkele met neogotische tracering, en korfboogdeuren in westgevel zijbeuken. Sacristie met rechthoekige steekbogige vensters in vlakke omlijsting van arduin.

Centraal tegen buitenzijde sacristie Calvarie uit eind 18de eeuw, in steekboognis met sluitsteen en gebogen waterlijst; op grafmonument van Arnoldus F. Van Zevenbergen. Arduinen grafsteen van Petrus Pascalis de Deckere († 1662) en echtgenote Cornelia Maria Houtappel († 1667) met voorstelling van de overledenen in knielende houding, met hun wapenschilden en kwartieren; muur zuidelijk zijkoor.

Interieur

Bepleisterd en wit- en lichtgeel geschilderd. Geprofileerde spitsboogvormige scheibogen op bundelpijlers met polygonale sokkels. Kruisribgewelf rustend op halfzuiltjes met bladwerkkapiteel en hoge sokkels. Koor en transept met stergewelf eindigend op halfzuiltjes met bladwerkkapitelen, gevat in de bundelpijlers.

Mobilair. Enkele schilderijen? Vlaamse School uit de 17de eeuw; gepolychromeerde beelden uit de 18de eeuw en neogotisch meubilair. Glasramen van J. Van de Broeck, 1948.

  • Provinciaal Archief Antwerpen, Kerken, Ranst, Sint-Pancratius, dossiers 1, 2, 3, 8, 9, 10, 12.
  • Administratie Ruimtelijke Ordening en Leefmilieu, Monumenten en Landschappen, beschermingsdossier.
  • DONNET F., Inventaris der kunstvoorwerpen in de openbare gestichten bewaard, deel VI, Antwerpen, 1912, 920-930.

Bron: PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10n2 (Ho-Ra), Brussel - Gent.
Auteurs: Wylleman, Linda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Kerkhof

Kerkhof ten westen van de kerk met naast enkele grafstenen van de lokale adellijke families ter hoogte van het koor vooral een overzicht van naoorlogse graftekens.

Historiek

Het kerkhof van Ranst staat afgebeeld op de laat-18de-eeuwse Ferrariskaart. Langs de zuidoostzijde is het kerkhof dan van de straat gescheiden met een muur terwijl de westelijke zijde deels afgesloten is met een gebouw en de noordelijke zijde met gebouwen en een bomenrij. Een postkaart van voor 1930 toont duidelijk de bakstenen kerkhofmuur met een deksteen die het voormalige veel kleinere kerkhof ten westen afsloot. Een ongedateerde postkaart van uitgeverij ’t Bazarke toont naast de westelijke kerkhofmuur ook een aantal vormgeschoren struiken op het oude kerkhof. Volgens de topografische kaart van 1969 werd het kerkhof na de Tweede Wereldoorlog naar het westen uitgebreid tot de huidige omvang.

Beschrijving

Omhaagd, vergroend en beboomd, deels geruimd kerkhof met hardstenen graftekens uit het interbellum en de naoorlogse periode, voornamelijk in art deco en modernisme. Vooral de stèles met zerk komen er voor. Kenmerkend voor naoorlogse periode zijn de hardstenen graftekens in combinatie met tekstplaten in graniet. De evolutie in de jaren 1960 en 1970 van hardsteen naar graniet via alternatieve materialen als witte marmer is er merkbaar. De grafsculptuur komt er weinig voor en beperkt zich tot gestileerde planten en beperkte figuratieve, religieuze afbeeldingen.

Ter hoogte van het koor bleven een aantal grafplaten bewaard van lokale kasteelheren waaronder Petrus Pascalis de Deckere († 1662), het neoclassicistische grafteken voor Prosper baron de Terwangne (+1864) en de familie Le Grelle. Het familiegraf Le Grelle bestaat uit een grafkelder die omheind is met een metalen hekken op een natuurstenen plint, door een met het familiewapen gedecoreerde stèle onderbroken. Voor de omheining ligt de zerk met het grafschrift en een tweede grafsteen die wellicht de toegang tot de kelder afsluit. 

Het kerkhof werd bezocht in 2015.

  • Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in 1949-1970, schaal 1:25.000.
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Pancratius met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/13815 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.