erfgoedobject

Kolonie Merksplas

landschappelijk geheel
ID
135010
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/135010

Juridische gevolgen

Beschrijving

De Kolonie van Merksplas is gelegen in de Antwerpse Noorderkempen. De oostelijke en zuidelijke grens van het gebied worden gevormd door het (voormalige) tracé van de ringgracht. De westelijke grens valt samen met het uiteinde van het drevenpatroon; de noordelijke punt grenst aan de kolonie van Wortel.

Op de kabinetskaart van de Ferraris (1771-1777) kan het gebied worden herkend als Bolksche Heide met vencomplexen. Pas in 1823 werd op deze plaats begonnen met de oprichting van een ‘onvrije kolonie’. Het complex van 4 vleugels met een binnenplaats, dat ateliers en een school bevatte, werd geopend in 1825 en bood al snel onderdak aan om en bij de 600 bedelaars. Omwille van talrijke ontvluchtingen, werd in 1893 begonnen met het graven van een ringgracht, die nu, op het zuidelijke deel na, nog volledig aanwezig is.

De structuur en de opbouw van deze ‘Kolonie voor de Beteugeling van Bedelarij’ zijn nog gaaf in vergelijking met de topografische kaart van Vandermaelen (1854) en de vroeg 20ste-eeuwse topografische kaarten (1909). Het gaat hierbij om de afwisseling van beboste percelen met stukken open akkerland en een rastervormig drevenpatroon. Het monumentale karakter van dit drevenpatroon, samen met de afwisseling van gesloten bossen en open cultuurland resulteren in een visueel zeer aantrekkelijk compartimentlandschap dat bovendien een aanzienlijke dendrologische waarde vertegenwoordigt en een uitstekend leefgebied vormt voor avifauna.

Ook van het oorspronkelijke gebouwenpatrimonium is heel wat overgebleven. In het centrum van het gebied bevindt zich de kerk in ‘eclectische’ stijl en de gebouwen van de huidige strafinrichting en het centrum voor illegalen. De strafinrichting in ‘laat -classicistische’ stijl gaat terug tot in 1823, terwijl het centrum voor illegalen in 1875 tot stand kwam. Ten noorden bevindt zich de grote boerderij met stallen en woonhuis voor de landbouwer, allen gebouwd in 1880. Rond de strafinrichting liggen verder nog een aantal complexen van bedrijfsgebouwen en terreinen (1890-1910). Aan de Steenweg op Rijkevorsel liggen de karakteristieke verkavelingen van personeelswoningen met tuin, alsook het oude schoolgebouw uit 1900. Ook te vermelden zijn de restanten van de kleine boerderij en het kerkhof. De uitgestrektheid van het domein, de relatieve rust en het hier en daar nog karakteristieke gebouwenpatrimonium resulteren in een landschappelijk waardevol geheel.

De Kolonie Merksplas is een voor het Vlaams Gewest uniek en intact voorbeeld van de opbouw en inrichting van een gebied als ‘onvrije’ weldadigheidskolonie.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.
  • Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1900-1930, schaal 1:20.000.

Bron: Ankerplaats 'Kolonie Merksplas'. Landschapsatlas, A10012, Agentschap Onroerend Erfgoed, Brussel.
Auteurs: Van Olmen, Mira; De Borgher, Marc; Meesters, Ludo; De Clippel, Jean-Yves
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Merksplas Kolonie

  • Is deel van
    Beerse

  • Is deel van
    Merksplas

  • Is deel van
    Rijkevorsel


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kolonie Merksplas [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/135010 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.