erfgoedobject

Vestingen Ieper

bouwkundig / landschappelijk element
ID
126651
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/126651

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als beschermd monument Vestingen
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Vestingen Ieper
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

Tot op heden bepalend voor het stadsbeeld, en ontegensprekelijk verbonden met de figuur van Sebastien Le Prestre Vauban (1633-1707), veldheer en militair architect van Lodewijk XIV.

Van zijn machtig bolwerk uitgebouwd op de middeleeuwse kern uit het vierde kwart van de 14de eeuw resten: twee derden van de gebastioneerde binnenversterking met gracht en drie halve manen, fragmenten en/of tracé van het buitenwerk, en sporen van een oorspronkelijk overstromingsgebied. Vestinggrachten gevoed door de Dikkebusvijverbeek, de Kemmel- en Bollaertbeek voor de stad Ieperlee genoemd. Regeling van de waterstand in de zogenaamde Vaubantoren met sluis bij de Dikkebussevijver, en in de sluiskamer ondergebracht in de kazematten aan de Rijselsepoort.

Vaubanmuren oorspronkelijk van donkerrode baksteen met gebruik van natuursteen - onder meer Atrechtse zandsteen - voor hoekstenen, hoek- en negblokken enzomeer; door de Hollanders in 1817 bijgevoegd parement van gele baksteen eveneens versterkt met vermelde natuursteen, zie ook restauratiegedenksteen nabij de Rijselsepoort.

Herstellingswerken na de Eerste Wereldoorlog, en in 1979-1980 gestarte restauratiewerken thans in definitieve fase.

Naoorlogse inbreng van nieuwe constructies in plaats van verdwenen stadspoorten: de loopbrug naar ontwerp van J. Coomans ter hoogte van de Rijselsepoort (zie Rijselsestraat), en het bekende Britse oorlogsmonument door R. Blomfield als poortgebouw ontworpen ter vervanging van de vroegere Menensepoort (zie Meensestraat).

De huidige recreatiefunctie- beboomde natuurwandeling naar ontwerp van L. Fuchs sluit aan bij een in de 19de eeuw ontstane "promenade"-traditie. De aanleg van het zwembad in het noordelijk deel van de Kasteelgracht gaat terug tot 1884-1885. Na de Eerste Wereldoorlog ontpopt de halve maan zogenaamd "Het Eilandje" zich tot een gekend ontspanningsoord, namelijk huidige herberg met speelpleintje en mogelijkheid tot pleziervaren. Britse begraafplaats "Ypres Rampart Cemetery" ten westen van de Rijselsepoort. Op de Esplanade, de staande wip van de schuttersgilde.

De kazematten tijdens de Eerste Wereldoorlog schuilplaats voor de burgerbevolking tot de evacuatie van 9 mei 1915 en vervolgens kwartier van het Britse leger. Na de wapenstilstand gebruikt als ijsfabriek en champignonkwekerij; thans benut als bergplaatsen.

Binnenversterking (circa 1681) met gracht, nog bestaande uit: in het oosten, vier bastions met typerende brede sailanthoek en korte flanken, door de nodige courtines verbonden; In het zuidwesten, een bastion intra muros aansluitend bij de Esplanade of het voormalige oefenplein met bomvrij buskruitmagazijn in 1818 door de Hollanders gebouwd op de grondvesten van een ouder kruithuis daterend uit, of van voor de periode van de Vaubanwerken; in het zuiden tussen de Rijselse- en de verdwenen Tempelpoort, het tracé van de door Vauban behouden versterking uit het vierde kwart van de 14de eeuw sinds 1855 ontmanteld, echter met bewaring van drie verlaagde ronde torens, respectievelijk twee ten oosten en één ten westen van de Rijselsepoort, en recent blootgelegde grondvesten van twee soortgelijke torens; moeilijk te dateren ijskelder.

De bastions bevatten kazematten onder meer toegankelijk via de Bolling- en de Aalmoezeniersstraat, en in elk orillon bevindt zich een poterne. Courtines eveneens voorzien van ruimten met inbegrip van de poternes die naar de courtine schiereilanden leiden. Het bastion aan de Boterplas is het oudst en het meest ongewijzigd gebleven Iepers bolwerk van Vauban (1684); in de Eerste Wereldoorlog waren er twee machinegeweerposten. Van het bastion aan de verdwenen Torhoutpoort is het noordelijk orillon weggegraven.

Gracht genaamd Kasteelgracht in het oosten, Majoorgracht in het zuiden en Boterplas in het zuidwesten. In de Majoorgracht, drie halve manen, onder meer twee beboomde aangelegd door Vauban tussen 1678-1684, en het vermelde zogenaamd "Eilandje", opgeworpen door de Spanjaarden omstreeks 1640.

Ligging van de noordelijke binnenversterking nog aangegeven door de Hoge en Lage Wieltjesgracht, een overblijfsel van de 19de-eeuwse voorzieningen ten behoeve van de tolinning ene de waterafvoer.

Buitenwerk. In het zuiden, bewaarde oevers, de basis van een oorspronkelijk Vaubanbouwwerk, waarop volkstuintjes aangelegd. Ten oosten van de stad verwijst een kunstmatig reliëf naar het verdwenen "Hoornwerk van Antwerpen". Voorts de zogenaamd "Verdronken weiden", een moerassig gebied ten zuiden van de spoorweg Ieper-Kortrijk en ten oosten van de Rijselseweg, eertijds horend bij het zuidelijk overstromingsgebied of de inundaties van Mesen.

  • Algemene bibliografie: zie Ieper

Bron: DELEPIERE A.-M., HUYS M. & LION M. 1987: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Ieper, Kanton Ieper, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 11n1, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Delepiere, Anne Marie; Huys, Martine
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Aanleg en beplanting

De aanleg naar een ontwerp van Fuchs werd uitgevoerd in 1858-1859 en ontsloot de vest als een publieke promenade waar dreven en grasvelden met verspreide bomengroepen elkaar afwisselden. Na de Eerste Wereldoorlog werden vanaf 1923 herstellingen en heraanplantingen uitgevoerd onder leiding van de Ieperse tuinbouwer en boomkweker Hector Casier, die daarbij het oorspronkelijke plan van Fuchs aanhield.

Tijdens WO II werd een groot deel van de bomen als brandhout gekapt. De huidige beplanting dateert dan ook grotendeels van na de Tweede Wereldoorlog, toen de Gentse tuinarchitect Henri Bourgeois-Burvenich de opdracht kreeg om de verdwenen beplantingen te vervangen. Twee exemplaren dateren vermoedelijk nog van voor WO I: een vierstammige tamme kastanje (Castanea sativa), waarvan de afzonderlijke stammen een stamomtrek van meer dan drie meter hebben en een boomhazelaar (Corylus colurna) waarvan de stamvoet een omtrek van 3,60 m heeft. Op de vestingmuren groeien verschillende muurplanten, waaronder de zeldzame muurviolier of muurbloem (Erisymum cheiri). 

Verder werden tijdens een inventarisatie in 2014 nog volgende bomen opgemeten:

(de stamomtrek in vet, wordt standaard gemeten op 150 cm hoogte).

  • Zilveresdoorn (Acer saccharinum) 251
  • Vederesdoorn (Acer negundo) 221
  • Valse acacia (Robina pseudoaccia) 235
  • Grauwe abeel (Populus x canescens) 270
  • Zilveresdoorn (Acer saccharinum) 309
  • Grootbladige linde (Tilia platyphyllos) 209
  • Rode paardekastanje (Aesculus x carnea) 248
  • Purperesdoorn (Acer pseudoplatanus 'Purpureum') 250
  • Witte paardekastanje (Aesculus hippocastanum) 241
  • Gewone es (Fraxinus excelsior) 210 
  • Noorse esdoorn (Acer platanoides) 209 
  • Moerascypres (Metasequoia glyptostroboides) 192
  • Valse acacia (Robinia pseudoacacia) 303
  • Plataan (Platanus x hispanica) 329
  • Japanse sierkers (Prunus serullata) 196
  • Hemelboom (Ailanthus altissima) 213
  • Bruine beuk (Fagus sylvatica 'Atropunicea') 240
  • Bontbladige esdoorn (Acer pseudoplatanus 'Prinz Handjery') 118
  • Zilveresdoorn (Acer saccahrinum) 294
  • Bontbladige esdoorn (Acer pseudoplatanus 'Leopoldii') 162
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Eerste Wereldoorlog

Tijdens de oorlog fungeerden de gebastioneerde vestingmuren rond Ieper als beschutting. Onder de hoofdwal kwam er een ondergrondse verbinding tussen de Rijselpoort en de Menenpoort. In de kazematten werden hoofdkwartieren, medische posten, slaapruimtes en opslagruimtes ondergebracht. In het zogenaamde Poortwachtershuis (kazematten) ten oosten van de Rijselpoort vonden officieren van de staf van generaal Plumer beschutting voor hun werkzaamheden. Ter hoogte van het Houten Paard werd een soldatenkrantje door de Sherwood Foresters gedrukt, The Wipers Times. Ook de ondergrondse kazematten ten oosten van de Kasteelgracht, Hoornwerk van Antwerpen genoemd, werden tijdens de oorlog verstevigd en als schuilplaats gebruikt. Getuige hiervan de inscripties van de 55ste Compagnie Royal Engineers.

De eerste begravingen op de vestingen van Ieper gebeurden door Franse troepen in november 1914. Tussen februari 1915 en april 1918 begroeven ook de Britten heel wat doden op de stadswallen. Vele graven van de vestingen werden na de oorlog 'geconcentreerd' op andere begraafplaatsen. Enkel degenen die nu deel uitmaken van Ramparts CemeteryLille Gate zijn behouden. De Franse graven werden na de oorlog verwijderd.

Op en rond de Menenpoort zijn er heel wat kleinere gedenktekens terug te vinden, die herinneren aan de Eerste Wereldoorlog.

- ten noorden van de Menenpoort: vierkante betonnen sokkel, bovenaan afgeschuind en voorzien van een bronzen Bastiaanplaque, ter herinnering aan de rol van Australische troepen tijdens de Eerste Wereldoorlog in de omgeving van Ieper

- ten zuiden van de Menenpoort: gedenkmuur in gele baksteen in Vlaams metselverband met het gedicht 'Last Post' van Herman De Coninck en Engelse vertaling door Tanis Guest en het gedicht "Can you remember?" van Edmund Blunden met Nederlandse vertaling door Wim en Piet Chielens. 

- ten zuiden van de Menenpoort: gedenkteken ter herinnering aan de omgekomen Indische militairen uit de Eerste Wereldoorlog, ingehuldigd in 2011 ter vervanging van een ouder gedenkteken. Witstenen gedenkteken met kubusvormige sokkel en daarop een voorstelling van het nationale symbool van India, met name vier leeuwen, waarvan drie zichtbaar, als symbool voor kracht, moed, trots en vertrouwen.

  • BOGAERT N. & DECOODT H. 2002-2005: Inventarisatie van het Wereldoorlogerfgoed in de Westhoek, project in opdracht van de provincie West-Vlaanderen, "Oorlog en Vrede in de Westhoek", en Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Monumenten en Landschappen.
  • BOGAERT N. & DECOODT H. 2006: Kazematten Houten Paard (Ieper – WOI) [online], https://id.erfgoed.net/teksten/394587 (geraadpleegd op 15 december 2022).
  • DECOODT H. 2006: Hoornwerk Antwerpen (Ieper – WOI) [online], https://id.erfgoed.net/teksten/395812 (geraadpleegd op 15 december 2022).
  • S.N. 2011: Nieuw Indisch monument [online], https://lastpost.be/nl/nieuws/nieuw-indisch-monument/ (geraadpleegd op 16 september 2022).
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Omvat
    Menenpoort

  • Omvat
    Ramparts Cemetery, Lille Gate

  • Omvat
    Rijselpoort

  • Omvat
    Twee mitrailleurposten type Moir

  • Is deel van
    Ieper


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Vestingen Ieper [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/126651 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.