Geografisch thema

Dorp

ID
14986
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14986

Beschrijving

Rechthoekige beboomde dorpsplaats of marktplein, van in de 17de eeuw in archiefbronnen vermeld als "de plets", de plaetse" of de "mert". De dorpsplaats van Schellebelle bezat minstens sinds de 17de eeuw zijn huidige omvang en configuratie van een ruim en onregelmatig rechthoekig beboomd plein met wegen die vanuit de vier hoeken aanzetten. Het Dorp vormt de kern van de in oorsprong wellicht middeleeuwse bewoningskern bij de Schelde met de oude dorpskerk ten noordwesten naast de Scheldeoever. Daartegenover liggende pastorie naast de site van het verdwenen kasteel van de heren van Schellebelle, aangegeven op de "Caerte ende discriptie figuerative vande gheel den Lande van Aelst" door J. Horenhault in 15(9)6. Na de verwoesting van het kasteel in 1580, later door de toenmalige dorpsheren de familie Bette heropgericht. Sinds eind 18de eeuw is dit kasteel verdwenen.

De verkeersweg Wetteren - Dendermonde doorloopt het dorpsplein diagonaal van west naar oost en verdeelt het in twee driehoekige grasvelden met boomaanplantingen. Steenweg teruggaand op de vroegere heerweg Wetteren - Dendermonde die nog steeds de hoofdas vormt in het Scheldedorp (zie ook Hoogstraat en Wettersestraat). Andere wegen van het oude stratenpatroon in het Scheldedorp vertrekken vanuit de pleinhoeken waaronder de vroegere Pontweg aan de hoek met Hoogstraat 2. Dit zijstraatje leidt tot de rechter Scheldeoever en het daar nog bestaande openbare Scheldeveer naar de wijk Aard van Schellebelle (zie ook Aard en Hoogstraat nummer 2). De overzet van Schellebelle vormt één van de oudste Scheldeveren op de beneden Schelde of Zeeschelde. Het veer zou begin 13de eeuw ontstaan zijn na wijziging van de Scheldeloop waardoor de landelijke wijk Aard van het dorp Schellebelle werd afgesneden. In de 17de eeuw was de uitbating van de overzet nog gekoppeld aan herberg "Den Engel" op het dorp, in de 18de eeuw ging de pacht ervan over naar herberg "Veirhuis" (Hoogstraat nummer 2). Sinds 1798 werd het veer zoals alle overzetdiensten staatseigendom. Tot omstreeks 1953 werd er van een houten pont gebruik gemaakt. Voorheen een kettingpont dat tot begin jaren 1960 in gebruik bleef. De kettingrollen werden in 1966 weggehaald. Bij het verhogen van de dijken op de rechteroever in 1982 verdween de veerdam. Ter herinnering aan de oude wijze van overzetten waarbij de pont geleid door kettingen werd voort getrokken, werd op de rechteroever naast de opgevulde veerstoep in 1993 een niet oorspronkelijk windas geplaatst voor het oprollen van de ketting. Thans is de overzet een voetveer dat voornamelijk voor wandelaars en fietsers toeristisch attractief is.

Voor Wereldoorlog I was de dorpsplaats beplant met notelaars. Deze werden door de Duitse bezetters geveld. De Olmen die ze vervingen werden wegens de olmenziekte later vervangen door Platanen. In 1972 werden twee bomenrijen met Amerikaanse eiken (quercus rubra) aangeplant die de Provinciale baan afboorden. Aan de zuidzijde van de dorpsplaats bleef een rij Platanen behouden.

Minstens van in de 17de eeuw vertoonde de dorpsplaats rondom al vrij geconcentreerde bebouwing. Uit archiefvermeldingen blijken daaronder zes met naam bekende hofsteden-herbergen voor te komen, de meeste met brouwerij. Een paar herbergen vindt men al met naam vermeld van in de 16de eeuw waaronder herberg "De Engel". De lokale overheid bezat haar zetel aan het plein in het vierschaarhuis of "wethuis", zoals het vroegere gemeentehuis ondergebracht in een herberg. Het dorpsplein was ruim voorzien van verblijfsaccommodatie noodzakelijk in verband met de bekende en belangrijke jaarmarkt en paardenmarkt die hier al in de 17de eeuw een grote vermaardheid bezat en dus wellicht al veel vroeger zijn oorsprong kende. Thans resten slechts weinig huizen aan de markt die door hun origineel voorkomen getuigen van het historische karakter van de dorpsplaats, aangezien veel voorgevelparementen gewijzigd werden. De diversiteit van de oudere woningen is wel nog herkenbaar in de bouwschaal die varieert van één, anderhalve tot twee bouwlagen. Zo is het huidige café "t Steksken" (nummer 24), waarvan de zijpuntgevels een typische zwarte beraping bewaren, nog illustratief voor de kleine schaal van het 19de-eeuwse dorpshuis. Sinds 1609 had hier op dinsdag een weekmarkt plaats. De zogenaamde "Potjesmarkt", als lokaal gebruik van potjesverkoop gekoppeld aan de jaarmarkt van Schellebelle, kende ook een oude traditie en grote aantrekking. Het volkse aardewerk dat er laatst als kinderspeelgoed werd verkocht zijn thans gezochte verzamelobjecten geworden. In 1952 werd het typische miniatuuraardewerk opnieuw in productie gebracht en wordt het tijdens het traditionele jaarlijkse gemeentefeest en kermis genaamd "Potjesmarkt" opnieuw op de oude marktplaats te koop aangeboden.

In de literatuur is verwezen naar de aanwezigheid sinds de middeleeuwen van een grote linde als dorpsboom, te Schellebelle bijgenaamd de Stenen Linde, centraal op de markt. Er zijn ook cartografische afbeeldingen van bekend met voorstelling (1648 en volgende) van een bank rondom de stam waaraan hij zijn specifieke naam zou ontlenen. Met de fusie van Schellebelle met Wichelen (1977) werd opnieuw centraal een linde aangeplant memorerend aan de vroegere dorpslinde en refererend aan de historische eigenheid van het marktplein. Als dorpsboom bezit hij ook een symboolwaarde voor de hoofdplaats van de vroeger zelfstandige gemeente Schellebelle. Volgens cartografische bronnen zou op het Dorp wellicht ook een schandpaal hebben gestaan, een element dat kaderde binnen de vroegere rechtsgebruiken op dergelijke locatie.

  • Gemeentearchief Wichelen, archief Schellebelle (voor de fusie van 1977), 744.2 Potjesmarkt; 862.23 Aanplantingen 1972.
  • Rijksarchief Beveren, Oud gemeentearchief Schellebelle, nr. 260, landboek (1658-1709).
  • B.V.N., Schellebelle en de Schelde, in Toerisme in Oost-Vlaanderen, XXVII, 3, 1978, p. 64-66.
  • DE POTTER F. - BROECKAERT J., Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Dendermonde, II, 2, Gent, 1891.
  • DE WAELE R., Schellebelle, in Tijdschrift voor Heemkunde en Geschiedenis, Heemkundige Kring Jan Broeckaert Wetteren, V, 2, 1958, p. 18-25.
  • DUQUET F., Zo was Schellebelle, Schellebelle, 1984.
  • GYSSELING M., Inleiding tot de toponymie, vooral van Oost-Vlaanderen, in Naamkunde X, 1-2, 1978, p. 9-10.
  • PIETERS J., Huisnamen op de dorpplaats te Schellebelle in de XVIIe en XVIIIe eeuw, in Tijdschrift voor Heemkunde en geschiedenis Jan Broeckaert Wetteren, XX, 1, 1973, p. 2-11.
  • RUYS R., De galg en schandpaal van Wichelen, Heem- en Oudheidkundige Kring Wichelen, XVI, 1, 1989, p. 12.
  • RUYS R. (red.), Langs Schelde en Durme, Gent, 1986, p. 97-102.
  • RUYS R., Veer en Veerdienst in Oost-Vlaanderen vroeger en nu, Gent, 1979, p. 40-41.
  • STUYCK R., De Schelde van bron tot monding, Tielt, 1987, p. 64.
  • TEMMERMAN D., De Schellebelse "Veerponttrekkers"?, "Rondom de Stenen Linde", XXXII, 1, 2007, p. 13-22.
  • UYTTENHOVE A., Heen en Weer. De overzet en de Schelde te Schellebelle, Een eeuwenlange geschiedenis, Schellebelle, 2003.
  • VAN DEN ABEELE-BELLON R., Een greep uit Oostvlaamse landelijke kerken. De kerk van St.-Jans-Onthoofding te Schellebelle, in Toerisme in Oost-Vlaanderen, XXI, 2, 1972, p. 31-33.
  • VAN DER EECKEN G., Schellebelle Potjesmarkt, Heemkring Schellebelle "Rond de Stenen Linde", 1978, 3, p. 54-62).
  • VERBERCKMOES N., Wichelen verleden en heden, Wichelen, 1991, p. 374- 379.

Bron: BOGAERT C., DUCHÊNE H., LANCLUS K. & VERBEECK M. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Berlare, Buggenhout, Lebbeke, Waasmunster, Hamme en Zele, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20n, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Bogaert, Chris; Lanclus, Kathleen; Verbeeck, Mieke; Duchêne, Helena
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Gemeentehuis van Schellebelle

  • Omvat
    Kerkhof van de Sint-Jan-Onthoofdingkerk

  • Omvat
    Neoclassicistisch burgerhuis

  • Omvat
    Onderpastorie

  • Omvat
    Oorlogsmonument

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Jan-Onthoofding

  • Omvat
    Pastorie Sint-Jans-Onthoofdingparochie met tuin

  • Omvat
    Roephuis Het Kot

  • Is deel van
    Schellebelle


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Dorp [online], https://id.erfgoed.net/themas/14986 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.