Geografisch thema

Linkeroever

ID
14718
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14718

Beschrijving

Stadswijk op linker Scheldeoever, eertijds "Vlaams Hoofd" of "Sint-Anneke" naar gehucht van Zwijndrecht met kapel toegewijd aan Sint-Anna, gelegen tegenover het centrum van Antwerpen. Oorspronkelijk grondgebied Oost-Vlaanderen met Schelde als proviciegrens, in 1923 bij provincie en stad Antwerpen gevoegd. Van het voormalige polderlandschap bleven, na de ophogingen, alleen de "welen", thans met recreatieve functie, bewaard. De verbinding tussen beide Scheldeoevers werd tot 1933 (aanleg van de tunnels) verzekerd door veren; in het verleden werden in oorlogstijd ook tijdelijke schepenbruggen aangelegd.

Militaire architectuurexperten, als Francesco de Marchi en Vauban, stelden reeds in 16de en 18de eeuw Antwerpen uit te bouwen op beide Scheldeoevers. Een eerste systematisch project in verband met Linkeroever klimt op tot de Franse tijd. Napoleon wilde Antwerpen uitbouwen tot wereldhaven en militair bolwerk. Tussen 1809 en 1813 werden hiervoor door Simon Bernard plannen ontworpen voor een nieuwe versterkte "ville d'état" op Linkeroever, "Ville Napoléon" of "Ville Marie-Louise". Deze gebastioneerde stad, met naast militaire stellingen ook burgerwoningen, zou de hoofdplaats worden van het "Département des deux Nèthes" en tevens een koloniserende en éénmakende functie hebben. Van dit grootse project werden alleen de vestingmuren gerealiseerd.

Het Vlaams Hoofd, waar reeds sinds 1576 een fort was, werd midden 19de eeuw verder uitgebouwd als militaire stelling. Alhoewel de aanleg van de Brialmontvesting (1860 en verder) de stadsuitbreiding op rechteroever bevorderde, werden tijdens 19de en 20ste eeuw talloze theorieën en plannen opgesteld voor de aanleg van Linkeroever, onder meer in 1851 en 1852: ontwerp Best-de Matthijs, in 1871: ontwerp B.J. Vanagtmael - H. Schotte, in 1890: ontwerp Plissart, in 1905: ontwerp Plissart-Marcq.

Het probleem van de aanleg van Linkeroever ging, vooral vanaf 1874, samen met het zoeken naar een oplossing voor een vaste verbinding tussen de beide Scheldeoevers; zo ontwierp ook H. Van de Velde in 1926 plannen voor een tunnelverbinding en een nieuwe stad op Linkeroever. De definitieve oplossing voor het probleem van de vaste oeververbinding werd uiteindelijk het doel van I.M.A.L.S.O., opgericht in 1929. In deze "Intercommunale Maatschappij van de Linker Scheldeoever", zetelen Staat, provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen, steden Antwerpen en Sint-Niklaas en de gemeenten Zwijndrecht, Melsele, Beveren en Burcht. De taak van Imalso bestaat uit het bouwen, onderhouden en exploiteren van de tunnels, naast het valoriseren en verkopen van de gronden op Linkeroever. De eerst voetgangers- en voertuigentunnels, waarvan de werken door de firma "Compagnie Internationale des Pieux Franki" in 1931 gestart waren, werden in 1933 plechtig ingehuldigd.

De "Sint-Annatunnel", modo "Kleine" of voetgangerstunnel, vertrekt op Sint-Jansvliet en komt uit aan het begin van de Blancefloerlaan; de "Waaslandtunnel" of voertuigentunnel, ook "Konijnepijp" of "Oude tunnel" (na 1969) genoemd, vertrekt op Ankerrui, volgt de bedding van de vroegere Brouwersvliet en komt op Linkeroever uit op de Ch. De Costerlaan. Een derde oerverbinding, namelijk de "Kennedytunnel" met vier kokers voor motorvoertuigen (twee kokers), fietsers + voetgangers en treinen, ligt ten zuiden van de stad en maakt integrerend deel uit van de autosnelweg Antwperpen-Gent. Deze tunnel van 690 m lang, waarvan 511 m in geprefabriceerde elementen verzonken in de stroombedding, werd gebouwd in de jaren 1964-69.

In 1933, jaar van de opening van de eerste tunnels, werd door Imalso een internationale wedstrijd uitgeschreven voor de aanleg van een nieuwe stad op Linkeroever. De wedstrijd kende veel belangstelling, zowel in binnen- als buitenland; zo ontwierp Le Corbusier een project waarin zijn theorie van "Ville Radieuse" werd toegepast. Volgens de jury was, ondanks de vele inzendingen met goede ideeën, geen enkel ontwerp in zijn geheel te verwezenlijken met de beschikbare middelen. Het "voorontwerp van plan van aanleg voor Linkeroever" van P. De Heem en E. Van Averbeke, opgemaakt in 1936 op aanvraag van Imalso, was gebaseerd op de documentatie verworven bij de wedstrijd. Dit ontwerp, dat voorzag in woongelegenheid voor +/- 150.000 mensen, werd, ondanks een goedkeuring bij KB, ook niet uitgevoerd.

Ondanks alle voorafgaande prestigieuze projecten, is de aanleg van Linkeroever uiteindelijk weinig spectaculair gebeurd vanaf 1950. In overleg met bouwmaatschappijen werden, evenals voor andere stadswijken zoals Kiel en Luchtbal, bijzondere plannen van aanleg opgesteld door het stadsbestuur. Bij de aanleg van het gebied werd de wijk door grote verkeersassen voor doorgaand verkeer, verdeeld in geometrische bouwblokken. De overige "smalle" straten werden zo aangelegd dat ze geen verbindingswegen zijn en zodoende alleen interessant voor plaatselijk verkeer.

De eerste bebouwing met eengezinswoningen klimt op tot de jaren '30. De inplanting van hoge bouw (zeven tot twaalf verdiepingen) en lage bouw (drie tot vijf verdiepingen) gebeurde vooral langs de grote lanen vanaf de jaren '50. De eengezinswoningen werden opgericht aan de smallere straten binnen de bouwblokken. In de periode 1951-64 werd Linkeroever bebouwd met eengezinswoningen en flatgebouwen, naar ontwerp van J. Bogaerts van de "Nieuwe Antwerpse Bouwcoöperatief" en L. Clijmans, J. Fuyen, V. Maeremans en F. Peeters van "S.M. Huisvesting Antwerpen". Handelshuizen en wijkvoorzieningen (recreatie en scholen) werden rationeel ingeplant. De open ruimten tussen de blokken werden voorzien van aanplantingen, terwijl de meer achterin gelegen eengezinswoningen in gegroepeerde of open bebouwing, individuele tuinen hebben. Ten oosten van het woongebied, tussen Schelde (noord) en Ch. De Costerlaan (zuid), aansluitend bij Sint-Annastrand (noordoost): "Wandelbos". Aanplanting, vanaf 1951, voornamelijk met Canadapopulieren, grauwe wilg en Oosterse pijnboom; sinds 1970 voor publiek opengesteld wandel- en natuurgebied met zitbanken, tafeltjes en schuilhutten. Ten oosten en ten zuiden de natuurgebieden "Blokkersdijk", "Het Rot" en "Het Vliet".

Opmerkelijke en specifieke gebouwen op Linkeroever zijn de ventilatiegebouwen van de Sint-Anna en Waaslandtunnel, van 1933 naar ontwerp van E. Van Averbeke, respectievelijk gelegen aan Beatrijslaan ter hoogte van Blancefloerlaan en aan einde van tunnel op Ch. De Costerlaan. Toegangs- en ventilatiegebouw van de voetgangerstunnel identiek aan dat op Sint-Jansvliet op rechter oever. Gewapend betonskelet van drie bouwlagen met bekleding van gele baksteen en gebruik van natuursteen vooromlijstingen en (kroon)lijsten; metalen ramen. Hoger opgaande en licht uitspringende hoekpartijen geopend door smalle, doorlopende vensterpartijen. Middentravee horizontaal geaccentueerd door vensterregisters, doorgetrokken omlijstingen en aflijnende luifel. Op begane grond: aanvankelijk open, thans beglaasde galerij aan noord-, west- en zuidzijde. Ventilatiegebouw van voertuigentunnel van vier bouwlagen, gewapend betonskelet eveneens bekleed met gele baksteen en met gebruik van natuursteen voor omlijstingen, hoek-, water- en kroonlijsten. Hoger opgaande voorbouw (noordzijde) met uitspringende middenpartij en doorlopende drielichtvensters boven centrale ingang onder luifel. Zware natuurstenen hoeklisenen en aflijnende waterlijsten. Symmetrisch opgebouwde zuidgevel met zwaar omlijste middentravee, links en rechts in spiegelbeeld geplaatste rechthoekige en radvensters. Identieke oost- en westgevel met trapvormige lijst in aansluiting met voorbouw; omlijstingen van vensterregisters even doorlopend op zuidgevel.

  • AERTS W., o.c., p. 133-134.
  • BONDUELLE P., Le concours de L'I.M.A.L.S.O., in L'Emulation, 1933, nr. 11, p. 241, 247.
  • BRUNFAUT G., A propos de l'Urbanisation d'Anvers Rive Gauche, in L'Emulation, 1933, nr. 11, p. 225-240.
  • COMMERS R. en LOMBAERDE P., Le Corbusier en de Linkeroever te Antwerpen, Antwerpen, 1987.
  • COOREMAN H., De linker Schelde-oever te Antwerpen, Antwerpen, I, nr. 2, september 1955.
  • DE BARSEE L., Survey Antwerpen-LO, Zwijndrecht, Burcht. 1.0. Historische ontwikkeling , Studie van "Schelde-Dijle" v.z.w., Antwerpen, september 1971.
  • DE TROETSEL J., Ville Marie-Louise, Napoleon droomde van groter Antwerpen, in De Antwerpse Woongids, 19-20 maart 1983, p. 2/16.
  • Groen in de Stad, katalogus tentoonstelling Ebes, Antwerpen, 1980.
  • HAVERMANS R., De gedaanteverwisseling van de Borgerweertpolder , Overdruk uit Antwerpen, tijdschrift der Stad Antwerpen, V, nr. 2, juli 1959.
  • K.M.B.A. Maandschrift der Koninklijke Maatschappij der Bouwmeesters van Antwerpen, IV, nrs. 9-12, september-december 1933; V, nr. 1, januari 1934; VII, nr. 11, november 1936.
  • MOENS J., Hoe een stukje Borgerweertpolder wandelbos werd , Antwerpen, XXIX, nrs. 3 en 4, september en december 1983, p. 155-164, 211-220.
  • VAN AVERBEKE E., L'Escaut à Anvers, in L'Emulation, 1933, nr. 10, p. 219.
  • VAN PEEL E., Van oever tot oever, Antwerpen, 1969.

Bron: PLOMTEUX G. & STEYAERT R. met medewerking van WYLLEMAN L. 1989: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 3nc, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Plomteux, Greet; Steyaert, Rita; Wylleman, Linda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Kantoorgebouw IMALSO

  • Omvat
    Meeuwstraat

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Anna ten Drieën

  • Omvat
    Rijwoning in brutalistische stijl

  • Omvat
    Rijwoning in brutalistische stijl

  • Omvat
    Sint-Annastrand

  • Omvat
    Ventilatiegebouw Waaslandtunnel

  • Omvat
    Vlaamshoofdlaan

  • Omvat
    Voetgangerstunnel Sint-Anna

  • Omvat
    Waaslandtunnel

  • Omvat
    Woning Schandevyl

  • Is deel van
    Antwerpen - 19de- en 20ste-eeuwse stadsuitbreiding


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Linkeroever [online], https://id.erfgoed.net/themas/14718 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.