Geografisch thema

Ramsel

ID
14097
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14097

Beschrijving

Voormalig steenbakkersdorp, sedert 1 januari 1977 deelgemeente van Herselt en gelegen ten westen ervan. Oppervlakte: 1.181 hectare. Inwoners op 1/1/12000: 4.405.

Eertijds een afgelegen gehucht met schaarse bewoning, van oudsher deel uitmakend van Herselt, waardoor de geschiedenis parallel verloopt tot in 1865. Wat de oudste geschiedenis betreft werd er tot op heden nagenoeg geen onderzoek verricht. Zowel de Romeinse overheersing als de daaropvolgende Frankische periode hebben hier weinig sporen nagelaten. Volgens mondelinge overlevering zou er in de 9de eeuw wel een kleine Sint-Hubertuskapel kunnen bestaan hebben, maar de nodige bewijzen hiervoor ontbreken. De oudste vermelding als "Ramslo" dateert van 1276. Evenals Herselt was het van de 13de tot de 15de eeuw onderhorig aan het adellijke geslacht van Wesemael, ook heren van Westerlo. Jan II van Wesemael was de laatste van dit geslacht die zich heer van Westerlo en Herselt mocht noemen; na zijn dood in 1464 kwam Herselt met inbegrip van Ramsel, na diverse verwikkelingen in 1482 aan de familie de Merode, die de heerlijke rechten bleef uitoefenen tot het einde van het ancien regime. Circa 1700 was Ramsel een onaanzienlijk ensemble van circa 18 huizen en een kerkje. In de loop van de 18de eeuw kende de landbouw een sterke ontwikkeling, heiden en bossen werden ontgonnen en bewerkt. Vanaf 1740 werden op grote schaal kleiputten gegraven en steenbakkerijen opgericht. De geproduceerde handvormsteen was gegeerd in heel de omgeving. Ten gevolge hiervan kende het gehucht een geleidelijke, niet onbelangrijke uitbreiding. Na herhaalde petities voor afscheiding van Herselt (vanaf 1750), werd Ramsel bij Koninklijk Besluit van 5 juli 1865 uiteindelijk erkend als zelfstandige gemeente met een eigen gemeentebestuur. Na de onafhankelijkheid werd de gemeente stapsgewijs uitgebouwd. Zo werd in 1873 de gemeenteschool opgericht. De landbouw breidde zich verder uit, de steenbakkerijen kenden een grote bloei en in 1862 werd de spoorlijn Leuven/Aarschot/Herentals aangelegd. In de loop van de 20ste eeuw ging het geleidelijk bergafwaarts met de steenbakkerijen; de laatste ovens werden stilgelegd in 1980. De landbouw daarentegen kon zich vrij goed handhaven, vooral gemengde of gespecialiseerde bedrijven hielden stand. In 1926 verscheen ook hier, zoals elders in de Zuiderkempen de eerste diamantslijperij. Door de fusies van 1 januari 1977 opnieuw een deel van Herselt.

Thans landbouw- en woondorp in de Antwerpse Zuiderkempen met vrij vlak landschap, afdalend van de Ramselberg (22,5 meter) naar de vallei van de Kalsterloop (15 meter) in het zuiden en de Steentjesloop (10 meter) in het noorden. Het centrum bevindt zich op het kruispunt van vier gemeentelijke hoofdwegen, vlakbij de grens met Herselt. Inplanting van recente woonwijken "Achter Kennes" en "Steenovens", laatst genoemde ter plaatse van de vroegere steenovens, beide uit de jaren 1990 en gelegen ten noordwesten van het dorpscentrum. Ten zuidoosten van het centrum ligt de sociale woonwijk "Roteinde", van circa 1980. Verspreid over de gemeente resten nog enkele architecturale overblijfselen van vroegere diamantslijperijen (onder meer Stationsstraat nummer 171), evenals diverse kleiputten als getuigen van de vroegere steenbakkerijen.

Gemeente van noord naar zuid doorsneden door de oude spoorlijn Aarschot-Herentals, aangelegd in 1860-1861, sinds 1989 omgevormd tot fietsroute "Kempen-Hageland". In het zuidoosten van de gemeente, verder doorlopend op grondgebied Herselt bevindt zich het beschermde landschap "De Langdonken", 150 ha groot en gekenmerkt door een grote diversiteit, onder meer onontgonnen alluviale gronden, driesgronden en meerdalbodems. Met uitzondering van de "Strokapel", zie Houtvensesteenweg, beperkt en sober architecturaal patrimonium. Sporen van vroegere leem- en vakwerkbouw werden aangetroffen in het gerenoveerde pand (op het kadaster geregistreerd in 1905), Hoekheide nummer 41, met nog zichtbare ankerbalkkoppen en de vervallen langgestrekte hoeve, Begijnendijksesteenweg links naast nummer 49, waar de schuur nog volledig in leem- en vakwerkbouw is uitgevoerd. In het noorden nabij de grens met Westmeerbeek, ligt de thans sterk aangepaste "Vosdonkhoeve", Vosdonkenstraat 15, een 17de-eeuwse pachthoeve van de abdij van Tongerlo.

  • Administratie voor Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg, Bestuur voor Monumenten en Landschappen, Afdeling Antwerpen, Beschermingsdossier A/0041.
  • Kadasterarchief Antwerpen, Mutatieschetsen Herselt/Ramsel, 1905/4.
  • AERTS T., "Herselt in beeld", Kontich, 1978.
  • EYCKMANS K., Ramsel van parochie tot dorp, Herselt, 1984.
  • NESTOR L., Herselt, ons lieflijk dorpje, s.l., 1987.

Bron: KENNES H. & STEYAERT R. 2000: Inventaris van het cultuurbezit in Belgiƫ, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Westerlo, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Kennes, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Dorpsvilla van 1906

  • Omvat
    G. Vandenheuvelstraat

  • Omvat
    Huisje in leem- en vakwerk

  • Omvat
    Kapel

  • Omvat
    Kapel Onze-Lieve-Vrouw

  • Omvat
    Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Meisjesschool

  • Omvat
    Spoorwegbedding lijn 29 Aarschot-Herentals

  • Omvat
    Stationsstraat

  • Omvat
    Strokapel

  • Omvat
    Vijf lindes als schermbeplanting

  • Omvat
    Vosdonkenstraat

  • Omvat
    Westmeerbeeksesteenweg (Ramsel)

  • Is deel van
    Herselt


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Ramsel [online], https://id.erfgoed.net/themas/14097 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.