erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Gertrudis met kerkhof

bouwkundig element
ID
10856
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/10856

Juridische gevolgen

Beschrijving

Stichting opklimmend tot rond 1124, wanneer de toenmalige kapel verheven werd tot parochiekerk; rond 1254 vervangen door een nieuw gebouw; in de loop der jaren meermaals geheel of gedeeltelijk verwoest en herbouwd. In 1845 sterk vergroot naar ontwerp van F. Berckmans met behoud van het koor dat vermoedelijk opklimt tot de 17de eeuw; fel beschadigd in 1940 door oorlogsomstandigheden.

Huidig uitzicht uit de periode 1951-1953 ontworpen door L. De Graef, grotendeels met behoud van de nog rechtstaande buitenmuren en binnenarcade.

Georiënteerde neogotische kerk naar een vereenvoudigd, regionaal patroon; gelegen op een natuurlijke helling en omgeven door een deels omhaagd en ommuurd kerkhof.

De plattegrond ontvouwt een driebeukige transeptloze kerk met schip van zes traveeën, een koor van drie rechte traveeën en driezijdige sluiting; westelijke daktoren (weggeblazen door de voorjaarsstorm van 25/1/1990 en opnieuw aangebracht op 29/5/1991); rechthoekige sacristie ten zuidoosten tussen koor en schip, bergruimte ten noordoosten.

Behalve het koor (zandsteen) opgetrokken uit baksteen met sokkel en speklagen van zandsteen, onder leien bedaking met kleine dakkapellen. Traveeën geritmeerd door versneden steunberen; sobere spitsboogvensters met ijzeren harnas in koor met bakstenen Y-maaswerk (volgens oude foto's werden de oorspronkelijk getoogde koorvensters bij de restauratie van 1951-1953 gewijzigd in spitsboogvensters).

Westelijke gevel gemarkeerd door een korfboogpoort in geprofileerde zandstenen omlijsting onder druiplijst en bekronend spitsboogvenster met bakstenen tracering; octogonale houten klokkentoren met spitsbogen en leien spits, hersteld in 1991 naar ontwerp van J. De Graef.

Wit en lichtbruin beschilderd interieur met rondboogarcade op pijlers met lijstkapiteel; vlakke zoldering.

Mobilair.

Schilderijen: "Kruisafdoening" door N. De Keyser (1861). Beeldhouwwerk: Heilige Gertrudis van Nijvel, 18de eeuw, gepolychromeerd hout. Eiken reliëf met medaillon van Heilige Gertrudis van Nijvel, 18de eeuw, verwerkt in lezenaar. Meubilair: hoofdaltaar van gemarmerd hout (1902), afkomstig van het Sint-Vincentiusgasthuis van Antwerpen. Biechtstoelen, communiebank en doksaal uit 19de eeuw. Eiken preekstoel uit eerste helft 18de eeuw.

Omringend kerkhof met tegen de koorsluiting Calvarie met gedenkplaat voor C.J. Nuyts, een afstammeling van een aanzienlijk Antwerps drukkersgeslacht; ertegenover grafmonument van kunstschilder Nicasius De Keyser (1813-1887).

  • Provinciaal Architectuurarchief, Kerken, Antwerpen-Zandvliet, Sint-Gertrudis, dossier 4.
  • HENDRICKX J. De kerk van Zandvliet tijdens de oorlogsjaren, (Polderheem, XVI, 1981, nummer 2, p. 20-22).
  • JANSEN J., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie Antwerpen. Kanton Antwerpen I tot IV, Antwerpen-Brussel, 1979, p. 59-60.
  • JVB, Eindelijk nieuwe toren voor Zandvlietse kerk, (Gazet van Antwerpen, Stad en streek, 30/5/1991, p. 31).

Bron: KENNES H., PLOMTEUX G. & STEYAERT R. met medewerking van WYLLEMAN L. & HIMLER A. 1992: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Antwerpen, Fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 3nd, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Kennes, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Kerkhof

Ommuurd kerkhof omheen de parochiekerk met graftekens van de 19de eeuw tot de naoorlogse periode.

Historiek

Omringend en ommuurd vergroend kerkhof. Een postkaart uit 1921 met zicht op de zuidwestelijke hoek van het kerkhof toont dat er boven de bakstenen muur nog een metalen hekken aan gietijzeren hekpijlers stond. Het kerkhof is dan beplant met hoog gras of struiken. Het hekwerk verdween volgens een ongedateerde postkaart uit de jaren 1950-1960 omstreeks de Tweede Wereldoorlog en na de oorlog werd een Heilig Hartbeeld in de zuidwestelijke hoek van het kerkhof opgericht. De muur werd daarvoor minstens deels herbouwd in een halfronde vorm. Op het kerkhof zijn dan coniferen aangeplant.

Een postkaart, vermoedelijk uit 1929, toont de zuidoostzijde van het kerkhof. De bakstenen omheiningsmuur met een deksteen en erboven een smeedijzeren hek zijn goed herkenbaar. Op dat ogenblik zijn de vensters van het kerkkoor nog gedicht en boven de calvarie is er een luifel. Een zandpad ontsluit het met gras beplante kerkhof. Verschillende op de postkaart zichtbare graftekens bleven tot vandaag bewaard.

Beschrijving

Vandaag bleef op het kerkhof een lijnaanplant van bomen bewaard en enkele geschoren taxusstruiken bij het grafteken van Nicaise De Keyser (1813-1887). De taxusstruiken werden aangeplant na 1929.

Op het kerkhof bleef een interessant geheel van graftekens bewaard die de 19de en 20ste eeuw overspannen. De opvallendste en oudste graftekens werden reeds uitgebreider omschreven in aparte erfgoedobjecten en zijn te vinden via de relaties.

Het grootste aandeel aan graftekens zijn hardstenen graftekens uit het interbellum en de naoorlogse periode in een typische vormgeving van sobere art deco en naoorlogs modernisme. Zowel de grafkruisen op een stèle, al dan niet met een graftuin, als de zerk met stèle komen voor. Een vroeg voorbeeld van een grafteken in zwarte graniet kondigt de zoektocht naar nieuwe materialen aan (Luyts-Hendrickx). In de groep naoorlogse graftekens valt zeker het graf van Vermoote-Waelbers (+1975) op met een natuurstenen beeld van de lijdende Christus.

Het plaatsbezoek vond plaats in 2016.

  • FOTO BLITZ s.d.: Kerk S'-Gertrudis Zandvliet [online], https://www.delcampe.net (geraadpleegd op 22 juli 2021).
  • S.N. 1929(?): Santvliet Kerkzicht en Monument der gesneuvelden [online], https://www.delcampe.net (geraadpleegd op 22 juli 2021).
  • VERHEEZEN-CARPENTIER 1921: Santvliet - De Kerk - L'Eglise [online], https://www.delcampe.net (geraadpleegd op 22 juli 2021).
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Oorlogsgedenkteken

Achteraan in de kerk is een marmeren gedenkplaat met de namen van de gesneuvelden van beide wereldoorlogen aangebracht, voorzien van bronzen floraal motief. De vergulde inscriptie luidt "Heldenhulde/zij brachten het hoogste offer voor ons".
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Omvat
    Grafteken familie De Jongh-De Nys

  • Omvat
    Grafteken familie Kums-Van der Elst

  • Omvat
    Grafteken Henri Snacken

  • Omvat
    Grafteken Maria Coleta Taeymans

  • Omvat
    Grafteken Nicaise De Keyser

  • Omvat
    Oorlogsmonument en ereperk kerkhof Sint-Gertrudis

  • Is deel van
    Spaansemolenstraat


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Gertrudis met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/10856 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.