Beschermd monument

Rijksgevangenis

Beschermd monument van tot heden

ID
8319
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/8319

Besluiten

Burgerlijke architectuur
definitieve beschermingsbesluiten: 05-01-2004  ID: 4161

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

De bescherming omvat de rijksgevangenis van Dendermonde met het poortgebouw en inkom, de directeurswoning, de cellengevangenis, de ommuring en de tuin met kooien. De werkhuizen zijn niet opgenomen in de bescherming.



Waarden

De voor bescherming geselecteerde burgerlijke architectuur uit het geïnventariseerd bouwkundig erfgoed van de stad Dendermonde en deelgemeenten bestrijkt een zo ruim mogelijke typologische diversiteit die zowel betrekking heeft op privéwoningen als op openbare en overheidsgebouwen, binnen stedelijke én landelijke context. Zo komen op het vlak van woningbouw verschillende huizentypes en woonvormen aan bod gaande van kasteel, landhuis, villa, herenhuis, burgerwoning tot kwalitatieve volkshuisvesting binnen een arbeiderswijk en tuinwijkhuizen in seriebouw. Deze selectie vertoont sterke intrinsieke kwaliteiten op historisch, artistiek, wetenschappelijk en/of sociaal-cultureel vlak en qua authenticiteit, gaafheid, ouderdom, representativiteit en/of zeldzaamheid om het algemeen belang van het behoud te verantwoorden. Het merendeel van de voorgestelde privéwoningen zijn niet enkel architectuurhistorisch of artistiek belangwekkend doch tevens cultuurhistorisch betekenisvol. Mede door hun prestigieus karakter veruitwendigen zij de maatschappelijke positie en financiële draagkracht van de meest prominente en/of kapitaalkrachtige burgers die gedurende een specifieke periode de samenleving hebben beïnvloed. Andere bezitten een bijkomende waarde doordat zij een zeldzame rest vormen van een oudere historische woonsite. Door de aanwezigheid van hun kenmerkende oorspronkelijke aanhorigheden, zoals bijgebouwen, tuin of park met aanleg, tuinornamentiek, omheining en poort of hekwerk, vormen de geselecteerde items entiteiten, die in al hun componenten exemplarisch zijn en een uitzonderlijk karakter bezitten voor de regio. Tot dergelijk bijgaand landschappelijk kader behoren veelal één of meerdere opvallende bomen tot een uitgebreid bomenbestand, met een (natuur)wetenschappelijke waarde die tevens het historisch karakter van de woonsite opvallend visualiseren. De voorgestelde monumenten zijn overwegend in of nabij de dorpskern of aan belangrijke invalswegen gesitueerd, waar hun ruimtelijk structurerende waarde binnen het actueel stads- of dorpsweefsel hun betekenis als historische getuigenis voor de samenleving vergroot. Dit aspect geldt evenzeer voor de verschillende soorten overheidsgebouwen die tevens het oeuvre van vooraanstaande architecten vertegenwoordigen. Binnen de specifieke Dendermondse context, waarbij de stad tijdens de Eerste Wereldoorlog grotendeels werd vernield, zijn de geselecteerde items uitzonderlijke materiële getuigen van het vooroorlogse bouwkundig patrimonium.

Gevangenis met inbegrip van het poortgebouw met inkom, directeurswoning, cellengevangenis, ommuring en tuin met kooien met uitsluiting van de werkhuizen is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:

historische waarde, sociaal-culturele waarde

in casu architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde: De rijksgevangenis in de Sint Jacobstraat van 1860-1863, naar ontwerp van de gerenommeerde architect Francis Derré, is een representatief en documentair relevant voorbeeld van een 19de-eeuwse cellengevangenis ontworpen volgens de visie en typologie van Ducpétiaux naar voorbeeld van de gevangenis van Petonville. De structuur, indeling en inplanting aan de rand van de stad met kenmerkende Y-vormige cellenstructuur met 'open' gangenstructuur, ommuring, tuin met ijzeren (wandel)kooien en voorbouw in neo-Tudorstijl met directeurswoning, bleven gaaf behouden en verantwoorden het behoud van dit monumentaal complex. De specifieke architecturale vormgeving van het geheel, een indrukwekkend ensemble met allures van een versterkte burcht, accentueren conform aan de tijdsgeest de bestemming van het gebouw.
Het geslaagd en behouden interieurconcept beantwoordt volledig aan de toenmalige functionele en filosofische opvattingen op penitentiair vlak. De oorspronkelijke aankleding en decoratieve afwerking bleef behouden inzonderheid de drie overkluisde vleugels met gesmeed ijzeren galerijen op dito consoles, wenteltrappen, cellen enz., radiaal geschikt rond een centrale observatiepost onder een koepel van waaruit de hele gevangenis zichtbaar is.
De jongere ingrepen zoals het nieuw administratief centrum en de werkhuizen doen geen afbreuk aan de monumentwaarde noch aan de authenticiteit van dit uitzonderlijk complex.
Het geheel van de gevangenis en het aanpalend rijkswachtgebouw nemen als materiële getuige van de politionele en strafrechterlijke macht een wezenlijke plaats in het stedelijk weefsel. In de scenografie van de stad heeft het volumespel van poort- en bijgebouwen, flankerende muren en het materiaalgebruik van deze complexen een bijzondere visuele en symbolische waarde.
De aanwezigheid van de 'gevangenis' te Dendermonde als vorm van ordehandhaving gaat terug op een lange geschiedenis die opklimt tot de middeleeuwen. Doorheen de eeuwen was de gevangenis een belangrijke instelling die op verschillende locaties en onder dito gedaanten in de stad gevestigd was en de historische waarde van deze instelling in de stedelijke context onderstreept.


Aanduiding van

Is de bescherming van

Rijksgevangenis

Sint-Jacobstraat 26 (Dendermonde)
Architect Francis Derré realiseerde voor die periode één van de modernste gevangenissen van het land die op 14 augustus 1863 officieel in gebruik werd genomen en die tot op heden in gebruik is. De stervormige cellengevangenis lag geïsoleerd aan de stadsrand en werd pas later door gezinswoningen en bedrijven ingebouwd. Aan de Sint Jacobstraat gelegen monumentale voorbouw met hoofdgebouw en afsluitende hoge concave blinde muur verfraaid met plint, pseudoschietgaten, spitsboogpoort en uitspringende hoekpartij.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.