Inventaris
Beschermd monument

Kasteel van Heks: kasteelpark met gebouwen, attributen en ommuring

Beschermd monument van tot heden

ID
3835
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/3835

Besluiten

Geografisch pakket Heks
definitieve beschermingsbesluiten: 13-07-2005  ID: 4428

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.
Provincie
Limburg
Gemeente
Heers
Deelgemeente
Heks
Straat
Hekslaan, Hoogstraat, Lod.Lavkistraat, Meerstraat
Locatie
Hekslaan, Hoogstraat, Lod.Lavkistraat, Meerstraat (Heers)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
627 470m²
Beschermingsdossiers
4.01/73022/120.1
DL002354
OL002063

Beschrijving

Deze bescherming als monument betreft het kasteel van Heks, de aangrenzende tuinen en het omgevende park.
Bij koninklijk besluit van 31 mei 1948 werden het kasteel en omgeving reeds beschermd als landschap en werd het kasteel zelf ook beschermd als monument.



Waarden

Het kasteel, kasteelpark met gebouwen, attributen en ommuring zijn beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:

historische waarde, sociaal-culturele waarde

het kasteel van Heks, de aangrenzende tuinen en het omgevende park dateren in kern uit de tweede helft van de 18de eeuw, toen prins-bisschop de Velbrück de aanzet gaf tot de uitbouw van het domein. Het kasteel werd op basis van een bestaande constructie gerealiseerd en op de Ferrariskaart (1771-1777) wordt al het U-vormige hoofdvolume weergegeven, zijn voor- en het grootse deel van de huidige achtertuin afgebakend, blijkt het bos op de Zalenberg ontgonnen en wordt al een overparkje getoond, ongeveer halverwege tussen het kasteel en het gehucht Sint-Pieters-Heurne. De moestuin en het Engels park worden nog niet afgebeeld, maar moeten blijkens de nog aanwezige elementen wel al in de late 18de tot vroege 19de eeuw zijn gerealiseerd. Het park heeft op het Voorprimitief kadasterplan (1828) min of meer zijn huidige extensie bereikt. Het domein kreeg een beslissend stempel in de late 19de eeuw: de bijgebouwen van het kasteel kregen hun huidige structuur, de aanleg van het Engels park werd uitgebreid tot de Lod. Lavkistraat, toegangsdreven werden getrokken. Het kasteel, dat in dezelfde periode aanzienlijk werd uitgebreid, werd naar aanleiding van een interbellumrestauratiefase weer meer naar 18de-eeuwse proporties teruggebracht.
Kasteeldomein Heks draagt duidelijk de sporen van de opeenvolgende bouwfasen. Het oudste deel van het kasteel is de noordoostvleugel, die nog oude kelders heeft en nog op 19de-eeuws fotomateriaal ook bovengronds als een ouder element kan worden onderscheiden. De algemene stilistische basis van het kasteel is laat-18de-eeuws. De toenmalige vormentaal heeft een beslissende stempel gedrukt op de buitengevels, waarin zelfs een gedeelte van het oude schrijnwerk bewaard bleef, de zuidoost- en zuidwestvleugel behielden een rijke, contemporaine, vaste interieurafwerking. De basisindeling en structuur van het park, met hoger gelegen tuinen met een van een ijzeren balustrade voorzien terras, uitkijkend over de verdiepte moestuin, de aanleg van de Engelse tuin, fabriekjes (het grafmonument van de merrie Venus, de alliantiezuil, het breukstenen brugje, de grotto, de filosoof), beeldhouwwerk en attributen (die in de loop van de opeenvolgende bouwfasen wel vaak van plaats werden veranderd), alsook de afstammelingen van de vermaarde roos Rosa indica var. Multipetula).
Het kasteel werd in de lijn van de bestaande basis uitgebreid en geüniformiseerd in het laatste kwart van de 19de eeuw, toen de noordoostvleugel zijn huidige vorm kreeg; ondanks de interbellumrestauraties behielden de andere kasteelvleugels en de bijgebouwen aan het kasteelerf 19de-eeuwse details. Afbraakmateriaal van de 19de-eeuwse afdaken omheen de erekoer van het kasteel werden her en der op het domein herbruikt. Ook het park behield nogal wat laat-19de-eeuwse elementen: de toegangsdreven, het muur- en poortwerk, de boswachterswoning, de ijskelder en het voormalig postkantoor, de trappen naar de moestuin, de moestuinkelders. Het Engels park bereikte zijn huidige oppervlakte, de parkvijver werd (opnieuw) uitgegraven, de heraanleg van moestuin, voortuin en formele achtertuin was van beslissende invloed voor het huidige uitzicht.
Het kasteel van Heks en het omgevende domein vormen een historisch en esthetisch waardevol geheel, dat door de ingrepen van opeenvolgende kasteelheren steeds meer een stempel is gaan drukken op het dorp en de wijdere omgeving. Het goed is echter meer dan een regionale attractiepool. Als voormalig buitengoed van prins-bisschop de Velbrück staat het namelijk ook symbool voor de geschiedenis en uitstraling van het vroegere prinsbisdom.
Daarenboven is er sprake van continuïteit: het domein wordt al generaties lang bewoond door afstammelingen van de prins-bisschop, die het volgens aloude tradities beheren, wat onder meer impliceert dat de grote kasteelmoestuin nog steeds in gebruik is. Daardoor is Hex geen levenloos museumstuk geworden, maar een domein waarvan de ziel is gevrijwaard.

Aanduiding van

Is de bescherming van

Kasteeldomein van Hex

Hekslaan 1 (Heers)
Meer dan 100 ha groot landgoed voor een deel in terrasvorm aangelegd op de flank van een helling die het dorp domineert.

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.