Beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek

Dorpsplein van Moerzeke met omgeving

Beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek van tot heden

ID
12498
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/12498

Besluiten

Beboomd en gekasseid dorpsplein van Moerzeke met omgeving
definitieve beschermingsbesluiten: 02-12-2015  ID: 5837

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

Het dorpsplein van Moerzeke is met inbegrip van de aangrenzende bebouwing langs de straat Dorp beschermd als dorpsgezicht. De als monument beschermde pastorie, het gemeentehuis en de parochiekerk met kerkhof maken deel uit van het beschermde dorpsgezicht. De huizen gelegen langs de Burgemeester Lemmensstraat 2 en 4 zijn eveneens mee opgenomen in de bescherming.



Waarden

Het beboomd en gekasseid dorpsplein van Moerzeke met omgeving is beschermd als dorpsgezicht omwille van het algemene belang gevormd door de:

historische waarde

Het grote beboomde driehoekige dorpsplein van Moerzeke kwam omstreeks 1770 tot stand als verruiming van een bestaand driehoekig kerkplein aan een kruispunt van oude wegen bij een in oorsprong middeleeuwse dorpskerk en bewoningskern. Bijgevolg is het plein historisch van belang voor de occupatiegeschiedenis in de Scheldevallei. Naar vorm is het representatief voor een dorpsplein in een oude nederzettingskern. Het dorpsplein vormt het authentieke historische kader van de uit 1767-1771 daterende Sint-Martinuskerk die met zijn beschermde classicistische voorgevel de lange zuidzijde van het plein domineert. Ook de aanwezigheid van andere beschermde monumenten, het vroeger wet- en gemeentehuis uit 1756 (Dorp 1) en de pastorie van 1840 (Dorp 22), verhogen, als infrastructuur voor de lokale gezagdragers, de historische contextwaarde van het dorpsplein dat de intrinsieke waarden van deze monumenten tot zijn recht laat komen. Het monumentale 18de- en 19de-eeuwse vroegere huis van de schout (Dorp 28) neemt een dominante plaats in aan het dorpsplein. Voorts bevestigen beeldbepalende huizen uit voorgaande eeuwen nog herkenbaar het historische karakter van het dorpsplein en visualiseren tevens het maatschappelijk belang van Moerzeke in het verleden. Burgemeester Lemmensstraat 2 en 4 dateren deels uit de 17de eeuw, Dorp 17 en 24 uit de 18de eeuw, Dorp 19 en 26 en de voorbouw van Burgemeester Lemmenstraat 2 uit de eerste helft van de 19de eeuw, Dorp 33 uit de tweede helft van de 19de eeuw, de voorbouw van Burgemeester Lemmensstraat 4 en het huis Dorp 5 uit het derde decennium van de 20ste eeuw. De belendende beeldbepalende bakstenen hekpijlers met hekwerk, zijn als inkompartij historisch verbonden met de kasteelsite van Moerzeke en het Pius X-bedevaartoord en begrenzen vanouds het dorpsplein.
Het herenhuis Dorp 26, omstreeks 1840 opgericht door brouwer en burgemeester Jacques D’Hollander, vervangt een vroegere herberg met brouwerij genaamd ‘de Catte’ waar de baljuw en schepenen tijdelijk vergaderden in de vierschaarkamer. Het prominent karakter van de brouwerswoning wordt door het ijzeren hekwerk van de voortuin nog versterkt. De diepe achtertuin met tuinpaviljoen van 1877 maken historisch en conceptueel deel uit van deze woonsite.
Door de rijen lindebomen die beide korte zijden van het plein afboorden refereert het landelijke dorpsplein aan zijn verschijningsvorm die het als beboomd plein al in de 18de eeuw bezat. Beide solitaire lindebomen, respectievelijk opgericht als aandenken aan de beëindiging van de Eerste Wereldoorlog in 1918 en de Tweede Wereldoorlog in 1945, zijn levende historische gedenktekens fungerend als vrijheidsboom en naar gewoonte op het publiek domein aangeplant in de nabijheid van de parochiekerk en het gemeentehuis.

historische waarde

in casu architectuurhistorische waarde: De historische bebouwing aan het dorpsplein van Moerzeke vertoont een diversiteit aan bouwperiodes en van woningtypes gaande van laag dorpshuis tot prominent herenhuis. De bak- en zandstenen trapgevel met speklagen van Burgemeester Lemmensstraat 2 is zeer herkenbaar als overblijfsel van een vooraanstaand 16de-17de-eeuws burgerlijk bouwwerk. Meerdere dorpshuizen opklimmend tot de 18de-eeuw zijn als woning van één bouwlaag (Dorp19 en 24) of als herkenbare rest van een later verhoogd huis (Dorp 17) van betekenis als representatieve getuigenis van de vroegere bouwschaal aan het plein.
Het herenhuis Dorp 26 bewaart representatieve kenmerken van een neoclassicistisch herenhuis in aansluiting met de stedelijke burgerlijke architectuur uit het tweede kwart van de 19de eeuw. De bijhorende diepe achtertuin met tuinpaviljoen is een kenmerkende onafscheidbare aanhorigheid die vanouds deel uitmaakt van dergelijk type burgerlijke woningbouw.
In de voorgevel van Burgemeester Lemmensstraat 2 is de 1817 gedateerde deuromlijsting representatief als hardstenen accentuering van de deur gedurende de 19de eeuw. Het burgerhuis Dorp 33 van 1875 vertoont een lijstgevel met architecturale allure eveneens verrijkt met hardsteen. De verscheidenheid aan bouwstijlen uit het interbellum wordt er geïllustreerd door een pittoreske bakstenen woning met eclectische trapgevel (Dorp 5) en een imposant breed brouwershuis met gedecoreerde gevelbepleistering (Burgemeester Lemmensstraat 4).

sociaal-culturele waarde

Het driehoekige beboomde dorpsplein van Moerzeke is met zijn aangrenzende historische bebouwing ruimtelijk structureel en visueel een zeer sterk bepalende cultuurlandschappelijke component voor de historische dorpskern van Moerzeke. Het is determinerend voor de eigenheid, lokale identiteit en het publieke centrumkarakter van de oude dorpskern in relatie met de dorpskerk, het oude gemeentehuis, de pastorie. Het dorpsplein bezit tevens als ruimte met publieke maatschappelijke functie een inherente samenhang met de begin 20ste-eeuwse muziekkiosk. Beide vrijheidsbomen zijn maatschappelijk van belang omwille van hun symboolwaarde. Ruimtelijk en visueel zijn deze twee lindebomen en beiden bomenrijen met linden beeldbepalende componenten van het historische dorpsplein en dragen bij tot de eigenheid ervan.


Aanduiding van

Is de bescherming van

Dorpsplein van Moerzeke met omgeving

Burgemeester Lemmensstraat, Dorp, Kasteellaan, Sint Baafswijk (Hamme)
Het grote beboomde driehoekige dorpsplein van Moerzeke kwam omstreeks 1770 tot stand als verruiming van een bestaand driehoekig kerkplein aan een kruispunt van oude wegen bij een in oorsprong middeleeuwse dorpskerk en bewoningskern.

Is de omvattende bescherming van

Brouwerswoning D'Hollander van brouwerij De Biekorf

Burgemeester Lemmensstraat 4 (Hamme)
De woning omvat een rest van een oud herenhuis uit de 16de-17de eeuw. Huidig herenhuis op L-vormige plattegrond deels teruggaand op een lang diephuis van twee bouwlagen onder pannen zadeldak met jaartal 1624 in cijferankers op de achtergevel.


Burgerhuis

Burgemeester Lemmensstraat 2 (Hamme)
Rijhuis bestaande uit een achterin gelegen rest van een oud 16de- 17de-eeuws herenhuis dat voorheen een geheel zou gevormd hebben met Burgemeester Lemmensstraat nummer 4.


Burgerhuis

Dorp 5 (Hamme)
Vrijstaand huis gebouwd in 1930 door toenmalige eigenaar van het kasteel van Moerzeke G. H. de Crombrugghe de Loringhe en ingeplant naast het toegangshek en de oprit van het kasteel van Moerzeke.


Burgerhuis

Dorp 33 (Hamme)
Dubbelhuis van twee bouwlagen en vier traveeën, gebouwd in 1875. Achter in de ondiepe tuin: hoog voormalig maalderijgebouw van vier traveeën breed in verankerde baksteenbouw onder pannen zadeldak.


Café De Klok

Dorp 17 (Hamme)
Dorpsherberg voorheen met winkel, teruggaand op een vermoedelijk laat 18de-eeuws dorpshuis van één bouwlaag onder hoog mansardedak, volgens sporen van een geknikte puntgevel met vlechtingen in de rechter zijgevel.


Café De Zwaan

Dorp 19 (Hamme)
Café De Zwaan teruggaand op de gelijknamige dorpsherberg. Hoekhuis van één bouwlaag onder deels gewijzigd en vernieuwd dak, minstens opklimmend tot begin 19de eeuw, mogelijk teruggaand op nog ouder pand.


Dorpswoning

Dorp 24 (Hamme)
Merkwaardige dorpswoning die al is aangeduid op een kaart in het landboek van Moerzeke van 1772-1782. De woning is binnenshuis op een moerbalk 1754 gedateerd.


Gekandelaarde linde als vredesboom

Dorp (Hamme)
Aan de zuidelijke zijde van het dorpsplein werd een linde geplant als vredesboom. De gekandelaarde boom herinnert aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.


Gekandelaarde linde als vredesboom

Dorp (Hamme)
In 1918 werd centraal op het dorpsplein van Moerzeke, tegenover de pastorie, een gekandelaarde lindeboom aangeplant als vredesboom.


Gekandelaarde lindenrij op dorpsplein

Dorp (Hamme)
Aan de noordoostzijde en de noordwestzijde is het dorpsplein met een rij linden afgeboord. Het zijn 21 gekandelaarde zomerlinden met een beeldbepalend karakter.


Gemeente- en zondagsschool

Dorp 3 (Hamme)
Overblijvend deel van de voormalige gemeente- en zondagsschool van Moerzeke, gebouwd in 1846 volgens plannen van bouwmeester J.-B. De Pauw uit Dendermonde. Aanvankelijk een alleenstaand gebouw van één bouwlaag en vijf traveeën onder pannen zadeldak.


Gemeentehuis Moerzeke

Dorp 1 (Hamme)
Voormalig wethuis, later gemeentehuis van Moerzeke, waarvan een deel tijdelijk gebruikt werd als winkel en woning van de gemeentesecretaris. 1756 gedateerd langgerekt rechthoekig gebouw, haaks ingeplant aan de zuidzijde van het dorpsplein tegenover de westelijke zijgevel van de parochiekerk van Moerzeke.


Herenhuis met dienstgebouw en landschapstuin

Dorp 28 (Hamme)
Het monumentaal herenhuis resulteert uit een aanpassing in het derde kwart van de 19de eeuw van een ouder huis uit de tweede helft van de 18de eeuw. Bij het herenhuis hoort historisch een typisch afhankelijk bijgebouw en een diepe, uitgestrekte tuin.


Herenhuis met tuin

Dorp 26 (Hamme)
Neoclassicistisch getint herenhuis en voormalige woning van burgemeester en bierbrouwer Jacobus D’Hollander, gebouwd in 1844. in 1877 gedeeltelijke verbouwing van het huis en oprichting van nieuwe constructies in de tuin.


Kapel Heilig Hart van Jezus

Dorp (Hamme)
Kapel Heilig Hart van Jezus, in aangelegd plantsoen naast het kerkhof aan de Sint-Martinuskerk, afgesloten door een laag ijzeren hek aan bakstenen pijlers.


Muziekkiosk

Dorp (Hamme)
De muziekkiosk staat opgesteld midden het gekasseide dorpsplein van Moerzeke. Volgens mondelinge overlevering betreft het een uit Baasrode afkomstige muziekkiosk, die in begin 20ste eeuw op initiatief van de burgemeester via het Baasrodeveer overgebracht zou zijn naar het dorpsplein van Moerzeke.


Oud kerkhof

Dorp (Hamme)
Het voormalige kerkhof heeft twee toegangen ten noorden aan het dorpsplein die de voorgevel van de kerk flankeren en één ten zuiden achter het kerkkoor.


Parochiekerk Sint-Martinus

Dorp (Hamme)
Noord-zuid georiënteerde parochiekerk Sint-Martinus ingeplant ten zuiden van het dorpsplein, aan drie zijden omgeven door het deels ommuurde en omhaagde gedesaffecteerde kerkhof.


Pastorie Sint-Martinusparochie met tuin

Dorp 22 (Hamme)
De huidige pastorie van de Sint-Martinusparochie werd gebouwd in 1840, vermoedelijk onder leiding van architect De Pauw. Het pand telt zeven traveeën en twee bouwlagen onder een zadeldak. Fraaie achterliggende tuin met sporen van een 18de-eeuwse aanleg.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.