Beschermd monument

Parochiekerk Sint-Paulus met kerkhof

Beschermd monument van tot heden

ID
12490
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/12490

Besluiten

Parochiekerk Sint-Paulus met cultuurgoederen en kerkhof
definitieve beschermingsbesluiten: 01-12-2015  ID: 5828

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

Deze bescherming betreft de parochiekerk Sint-Paulus met inbegrip van de cultuurgoederen en het kerkhof. De specifieke graven die beschermd zijn worden exhaustief opgesomd in het besluit.



Waarden

De Sint-Pauluskerk met inbegrip van de cultuurgoederen die er integrerend deel van uitmaken en met omringend kerkhof is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:

historische waarde

De kerk met omringend kerkhof vormt een site die zeker sinds de 14de eeuw als dusdanig in gebruik was. De huidige kerk werd opgetrokken in 1776-1777 in opdracht van de abdij van Vorst, ten tijde van pastoor Demol. De kerk is gedateerd door middel van een chronogram in de hardstenen deuromlijsting. De bouw door de laatste abdis van Vorst wordt via hetzelfde opschrift en het hardstenen wapenschild dat in de toren is verwerkt, bevestigd. Het was eveneens de abdij van Vorst die in 1720 de cultus rond Sint Antonius abt bevestigde door de stichting van een Broederschap van de Heilige Antonius en de schenking van een relikwieschrijn. In de kerk en op het kerkhof bleven de graven en grafstenen bewaard van personen die belangrijk waren voor de geschiedenis van de kerk en het dorp Vollezele zoals: Pastoor Demol in de viering van de kerk, Pastoor Sannen, priester - dichter Walgraeve, Remy Van Der Schueren, Telesphore d'Hauwer, Richard van Eeckhoudt, de adellijke familie de Steenhaudt-de Waerbeck. Het kerkhof van Vollezele getuigt van de eeuwenoude gewoonte om de doden omheen de kerk te midden van de dorpskern te begraven. Tevens wijst de aanwezigheid van het kerkhof op het zeer lang doorleven van die gewoonte, vooral in kleine gemeenschappen, en dat ondanks de wetgevingen van 1784 en 1804 die verplichten om begraafplaatsen buiten de woonkernen op te richten. Het kerkhof van Vollezele is bijgevolg een representatief voorbeeld van hoe kleinere dorpen zich aan die verplichting bleven onttrekken tot ver in de 20ste eeuw.

historische waarde

in casu architectuurhistorische waarde: Sobere bakstenen kerk op rechthoekig grondplan, gebouwd in 1776-1777 en representatief voor de late 18de eeuw. De baksteen is gecombineerd met blauwe hardsteen, lediaansteen en ijzerzandsteen voor de hoekverbanden, plint en raamomlijstingen. Het zadeldak overspant de volledige kerk. De bijna ingebouwde toren met helmdak, poortomlijsting en wapenschild van de abdij van Vorst, is de enige externe decoratie. Grote steekboogvormige ramen verlichten het interieur. De kerk wordt door vier Dorische zuilen en rondbogen in drie beuken opgedeeld, kruisribgewelven overspannen de beuken. De architectuur is uitermate sober. De kerk werd verrijkt met een belangrijk ensemble van 17de-eeuws mobilair uit de oude kerk, nieuw 18de-eeuws mobilair en aangevuld met zowel aankopen van 17de-eeuwse altaren als nieuwe lambriseringen en glasramen uit de 19de eeuw. De kerk vormt het centrum van de oude dorpskern en is vanouds gelegen op een heuvel en te midden het kerkhof. De site is van de burgerlijke wereld gescheiden door een ommuring, nu een combinatie van ommuring, omhaging, omheining en aan de westzijde een trappenpartij.

historische waarde

in casu sociaal-culturele waarde: De graven en graftekens in de kerk en op het kerkhof getuigen van een sociale elite (pastoor, meier,...) die zich tot 1784 liet begraven in kerkgebouwen. Wapenschilden wijzen op hun adellijke status. Diezelfde elite koos later voor opvallende, grote graftekens en eeuwigdurende concessies op het kerkhof. Graftekens van latere datum getuigen van de wijzigende doodsbeleving. De graftekens in hun totaliteit geven een goede doorsnede van de sociaal-culturele gelaagdheid van een dorpsgemeenschap.

artistieke waarde

Representatief voorbeeld van een laat 18de-eeuws kerkgebouw met mobilair uit de afgebroken kerk, eigentijds mobilair, 19de-eeuws mobilair en aangekochte stukken. Uit de afgebroken kerk werden de 17de-eeuwse barokke doopvont, het Sint-Paulusaltaar en verschillende grafplaten geïntegreerd. De doopvont getuigt van een sobere, 17de-eeuwse, barokke vormentaal. Het Sint-Paulusaltaar, een portiekaltaar met het altaarstuk 'de bekering van de Heilige Paulus' van een anoniem meester, is representatief voor de barokstijl.De grafplaten van voor 1776 zijn representatief voor de 17de en 18de eeuw in materiaalgebruik (blauwe hardsteen en marmer), opschriften en symboliek (wapenschilden, doodshoofd). Het orgel werd vervaardigd door de befaamde orgelmaker Van Petegem. De aangekochte 17de-eeuwse portiekaltaren (hoofdaltaar en Maria-altaar) zijn representatieve voorbeelden voor de barokstijl. Ze herbergen beiden een 17de-eeuws schilderij: 'Onze-Lieve-Vrouw schenkt de rozenkrans aan Heilige Dominicus Guzman, in aanwezigheid van de heilige Franciscus van Assisi, Clara van Assisi, Catharina van Siëna en de schenkers met hun kinderen' van een anoniem meester en 'Kruisiging met Maria Magdalena' toegeschreven aan hofschilder Otto Van Veen. Het 18de-eeuwse mobilair van de hand van de Nijvelse beeldhouwer Bonnet is representatief voor de rococostijl (koorbanken en lambrisering in het koor, vier biechtstoelen, communiebank, preekstoel). Bonnet is bekend van meerdere realisaties in de ruime regio. De grafplaat van pastoor Dernol is representatief voor de vormgeving, materiaalgebruik en symboliek van laat 18de-eeuwse grafplaten. De lambrisering dateert uit 1892 en werd vervaardigd door schrijnwerker Malfaut in neorococostijl, geïnspireerd op het aanwezige rococomobilair. De glas-in-loodramen van het koor dateren uit 1882. De ramen zijn ontworpen en geproduceerd door het huis F. Van der Poorten (Sint-Jans-Molenbeek) in een sobere neoclassicistische stijl. De glas-in-loodramen van het schip werden in 1900 geplaatst. Ontwerper en vervaardiger is Bertrand Bardenweyer. Ze kregen een neorenaissance vormgeving. Collectie van vier laatgotische beelden uit de late 15de - vroege 16de eeuw die allen representatief zijn voor die stijl (Genadestoel, Maagd met kind, Sint-Antonius abt, Sint-Anna-ten-drieën). De graftekens in de kerk en op het kerkhof getuigen in hun vormgeving van het wijzigend esthetisch aanvoelen van een dorpsgemeenschap wat funeraire kunst betreft. Ze dateren in de kerk uit de 17de en 18de eeuw en op het kerkhof uit de 19de en 20ste eeuw.

volkskundige waarde

De volkskundige waarde wordt gevormd door de verschillende devoties tot Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Paulus, Heilige Antonius, Sint-Anna-ten-drieën, die in de kerk hun plaats vonden. De Mariale devotie wordt bevestigd door het 17de-eeuwse Maria-altaar en het laatgotische Mariabeeld dat in de kerk wordt bewaard. De Sint-Paulusdevotie wordt bevestigd door het Sint-Paulusaltaar waarin ook het 17de-eeuwse Sint-Paulusbeeld was opgesteld (nis) dat nu elders in de kerk wordt bewaard. De devotie tot de Heilige Antonius word bevestigd door het Sint-Paulusaltaar dat ook bekend staat als Sint-Antoniusaltaar en waar een schrijn met het laatgotische Antoniusbeeld oorspronkelijk was opgesteld. De abdis van Vorst stichtte in 1720 een broederschap ter ere van de Heilige Antonius Abt. Ter gelegenheid daarvan schonk ze een relikwie van de Heilige Antonius aan de kerk en een tentoonstellingsschrijn werd ervoor gemaakt. De devotie tot Sint-Anna-ten-drieën wordt onderschreven door het opschrift op het Maria-altaar dat duidelijk maakt dat het altaar een dubbel doel had én het laatgotische Sint-Anna-ten-drieënbeeld dat in de kerk bewaard wordt. Het kruisbeeld dat mogelijk eerder functioneerde als calvariekruis is een getuige van de volksdevotie en de herinnering op het kerkhof aan alle anonieme doden, in een periode dat er niet voor elk graf een grafsteen bestond.


Aanduiding van

Is de bescherming van

Parochiekerk Sint-Paulus

Oudstrijdersplein 9B (Galmaarden)
Classicistisch gebouw opgetrokken in 1767 door de abdij van Vorst, ter vervanging van een middeleeuws kerkje. Baksteenbouw met verwerking van hardsteen en van ijzerzandsteen voor de plint.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.