Beschermd monument

Duitse bunkers en loopgraven Südabschnitt

Beschermd monument van tot heden

ID
113506
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/113506

Besluiten

Duitse bunkers en loopgraven Südabschnitt
definitieve beschermingsbesluiten: 18-03-2019  ID: 14791

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

Deze bescherming betreft de Duitse bunkers en loopgraven van de bunkerlinie 'Südabschnitt' in Puurs. Het betreft twee bunkers: een observatiepost (type IX) en een mitrailleurspost (type IV); en een dubbele lijn van loopgraven gelegen in het bos rond de bunkers.



Waarden

De Duitse bunkers en loopgraven van de bunkerlinie 'Südabschnitt' in Puurs zijn beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:

culturele waarde

De site met bunkers en loopgraven heeft een culturele waarde als materiële getuige van de ‘Grooten Oorlog’, die Vlaanderen jarenlang in zijn greep hield en het leven van ontelbaar veel mensen ingrijpend tekende of volledig verwoestte. De Eerste Wereldoorlog was een internationale gebeurtenis bij uitstek, waarbij het gros van Vlaanderen door een vijandelijke mogendheid werd bezet. De herinnering aan de Eerste Wereldoorlog kent nog steeds een breed maatschappelijk en internationaal draagvlak.

technische waarde

De bunkers hebben een technische waarde als betonnen constructies, die specifiek voor militaire doeleinden werden opgetrokken. Deze betonnen constructies met hun bouwtechnische kenmerken van zowel bovengrondse als ondergrondse aard, getuigen van het belang en de evolutie van de betonbouw in de stellingenoorlog, die de Eerste Wereldoorlog geworden was. Nooit eerder werden zo massaal betonnen verdedigingsconstructies opgetrokken als tijdens de Eerste Wereldoorlog. Daar waar er in de eerste oorlogsjaren werd geïmproviseerd en geëxperimenteerd met allerlei types en toegepaste technieken in de betonbouw, evolueerde men geleidelijk naar zo sterk en efficiënt mogelijk uitgedokterde standaardontwerpen, die in sommige gevallen voor meerdere doelen konden gebruikt worden. Deze doorgedreven standaardisatie, zoals toegepast in de ‘Stellung Antwerpen’ en hier specifiek in de ‘Südabschnitt’, zou tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog verdergezet worden bij de uitbouw van heuse bunkerstellingen, met bunkers die tot in het kleinste detail waren gestandaardiseerd.

archeologische waarde

De archeologische context van de site lijkt in hoge mate bewaard: het betreft twee bunkers, die ingeplant zijn in loopgraven, waarvan het verloop nog duidelijk afleesbaar is in het terrein. Het lijkt te gaan om een dubbele lijn van loopgraven, die onderling met elkaar verbonden waren via korte verbindingsgangen. De typische vorm van Duitse loopgraven, bestaande uit een aaneenschakeling van halfcirkelvormige traversen, is ook hier herkenbaar. De toegangen van beide bunkers zijn via een afgetakte loopgraaf bereikbaar. De loopgravensite in de zuidelijke hoek van het voormalige kasteeldomein lijkt niet onderhevig geweest te zijn aan naoorlogse opruimacties en bevat dan ook een onderzoekpotentieel, dat relevant kan zijn voor de kennis van de opbouw en bezetting van Duitse loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog.

architecturale waarde

Als zijnde twee bunkers, opgetrokken onder leiding van de ‘Kaiserliche Fortifikation Antwerpen’ op basis van standaardontwerpen, die ook elders in de ‘Stellung Antwerpen’ werden toegepast. Door het gebruik van standaardontwerpen hoopte de Duitse legerleiding de bunkers sneller en efficiënter te laten optrekken. Het betreft meer bepaald een flankerende mitrailleurspost en een observatiepost ten behoeve van de infanterie, beiden in de meest vooruitgeschoven loopgraaf ingeplant. Dergelijke mitrailleursposten waren evenredig verdeeld over de meest vooruitgeschoven verdedigingslijn. Kenmerkend bij dit type bunker zijn de twee openingen in de voormuur van de bunker, waarbij de ene opening diende als schietopening en de andere voor het hanteren van een zoeklicht. Het kleine type observatiepost werd opgetrokken voor de infanteriewaarnemer, die verantwoordelijk was voor het coördineren van de infanterievuren. Dat de gebogen pantserplaat van de observatiepost bewaard is, is zeldzaam. Net zoals de bewaarde betonspatten verhogen deze ijzeren onderdelen de authenticiteit van de bunkers.

historische waarde

Deze bunkers en loopgraven hebben een belangrijke historische waarde als Duitse militaire verdedigingswerken die tijdens de Eerste Wereldoorlog werden opgetrokken als onderdeel van de ‘Südabschnitt’. Met deze stelling, die behoorde tot de ‘Stellung Antwerpen’, hoopte de Duitse bezetter meer bepaald de strategisch belangrijke ‘Kaiserliche Festung Antwerpen’ met zijn haven aan zuidwestelijke zijde te kunnen verdedigen. Deze Duitse verdedigingslinie werd in 1916-1917 aangelegd op de buitenste fortengordel rond Antwerpen, die aan het begin van de Eerste Wereldoorlog als Belgische hoofdweerstandstelling was ingericht. Bij de aanleg van de ‘Südabschnitt’ werd maximaal gebruikt gemaakt van inundatiezones en van de reeds aanwezige Belgische veldversterkingen, bunkers, forten en schansen.
De site situeert zich meer bepaald in de zuidelijke hoek van het voormalig kasteeldomein Hof ten Berg, net ten oosten van de laaggelegen zone bij de Vliet, die tijdens de oorlog geïnundeerd werd. Voor zover waarneembaar, betreft het een dubbele lijn loopgraven, die onderling met elkaar verbonden waren via korte verbindingsgangen. De toegangen van de bewaarde bunkers zijn via een afgetakte loopgraaf bereikbaar. De samenhang van bunkers en loopgraven zorgt voor een waardevol ensemble. Voor zover gekend, betreft dit de enige bewaarde site met bunkers en loopgraven van de ‘Südabschnitt’, wat de site bijgevolg uitermate zeldzaam maakt.
Net zoals elders in de stelling was de mitrailleurspost in een knik van de loopgraaf gepositioneerd, zodat flankerend vuur vanuit de mitrailleurspost mogelijk was. De bunkers werden grotendeels onder aarde gebracht, door ze deels in de opgehoogde wal van de loopgraven in te planten, zodat ze niet vanuit de lucht waarneembaar waren. Deze inplanting in de loopgraven kan vandaag nog steeds waargenomen worden. De historische contextwaarde is dus bijzonder hoog. Op de delen van de bunkers, die niet onder aarde werden gebracht, werden betonspatten aangebracht, waardoor de bunkers moeilijker zichtbaar waren vanuit de lucht. Dergelijke camouflagespatten zijn nog zichtbaar op de achtergevels van de bunkers.


Aanduiding van

Is de omvattende bescherming van

Duitse mitrailleurspost

Hof-ten-Berglaan 8 (Puurs-Sint-Amands)
Duitse mitrailleurspost uit de Eerste Wereldoorlog, opgetrokken als onderdeel van de 'Südabschnitt'.


Duitse observatiepost

Hof-ten-Berglaan 8 (Puurs-Sint-Amands)
Duitse observatiepost uit de Eerste Wereldoorlog, opgetrokken als onderdeel van de 'Südabschnitt'.

Is de gedeeltelijke bescherming van

Duitse bunkerlinie Südabschnitt

Bornem (Bornem), Liezele, Puurs, Ruisbroek (Puurs-Sint-Amands), Blaasveld, Willebroek (Willebroek)
Duitse bunkerlinie van de 'Stellung Antwerpen', tijdens de Eerste Wereldoorlog aangelegd tussen Bornem en Blaasveld (Willebroek).


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.